سندرم گیلن باره چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

سندرم گیلن باره (Guillain-Barré syndrome) یا بیماری GBS، نوعی اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی، اعصاب را به عنوان عامل بیگانه شناسایی کرده و مورد حمله قرار می دهد. در نتیجه ، لایه محافظ سلول های عصبی (میلین) و حتی قسمت هایی از آکسون ها دچار آسیب شده و انتقال پیام های عصبی دچار مشکل می شود. آنتی بادی هایی که توسط سیستم ایمنی تولید شده و این اختلال خود ایمنی را ایجاد می کنند، باعث بروز علائمی نظیر فلج و ضعف عضلانی در فرد مبتلا می شود.

به نظر می رسد ویروس ها و باکتری های مرتبط با عفونت های تنفسی یا گوارشی نقش مهمی در بروز اختلال خود ایمنی سندرم گیلن باره داشته باشند. البته ممکن است عوامل دیگری نظیر بارداری، نیش برخی حشرات و انجام عمل جراحی موجب ایجاد علائم این بیماری شوند. شیوع گیلن باره به میزان حدود یک نفر در هر 100000 است. 

سندرم گیلن باره چه علائمی دارد؟

معمولاً علائم سندرم گیلن باره از پاها شروع شده و به صورت پیش رونده و در طول چند روز تا چند هفته، کل بدن را فرا می گیرد. شدت این اختلال می تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. شایع ترین علائم این سندرم عبارتند از:

• مشکلات تنفسی؛

• سوزن سوزن شدن بدن؛

• احساسات لرزش یا خریدن چیزی در زیر پوست؛

• تار شدن بینایی؛

• احساس سرگیجه.

• احساس ضعف عضلانی و فلج شدن

علت ابتلا به بیماری گیلن باره چیست؟

علت بروز سندرم گیلن باره مشخص نیست، اما معمولا پس از ابتلا به عفونت دستگاه گوارش یا تنفس، علائم بیماری بروز می کند. در افراد مبتلا به این سندرم نوعی التهاب اعصاب محیطی تشخیص داده می شود که به دلیل بیماری خودایمنی ایجاد می گردد. عملکرد اعصاب محیطی، انتقال پیام ها از پوست و ماهیچه به مغز و نخاع می باشد. با این حال تحقیقات نشان داده که برخی مشکلات زمینه ای و اختلالات ویروسی، احتمال ابتلا به سندرم گیلن باره را افزایش دهند. در ادامه این مقاله به معرفی فاکتورهای خطر ساز برای بروز گیلن باره می پردازیم.

سندرم گیلن باره ممکن است افراد مختلف را در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد، اما خطر ابتلا به آن با افزایش سن افزایش می یابد. علاوه بر این، میزان شیوع آن در مردان بیشتر است. سندرم گیلن باره ممکن است در موارد زیر ایجاد شود:

• عفونت کمپیلوباکتر ژژونی (نوعی باکتری که اغلب در گوشت طیور نپخته یا نیم پخته یافت می شود)

• ویروس آنفولانزا (به ندرت، واکسن آنفولانزا یا واکسیناسیون دوران کودکی)

• سیتومگالوویروس، ویروس اپشتین بار، ویروس زیکا، ویروس کووید 19

• ابتلا به انواع هپاتیت A، B، C و E و HIV (ویروس ایدز)

• پنومونی مایکوپلاسما

• عمل جراحي و یا ضربه

• لنفوم هوچکین

نحوه ایجاد آسیب های عصبی در این بیماری چگونه است؟

در حال حاضر فرضیه های مختلفی برای توضیح نحوه ایجاد آسیب به سلول های سیستم ایمنی و ایجاد سندرم گیلن باره وجود دارد. در یکی از این مکانیسم ها اینکونه توضیح داده می شود که اگر علت بیماری گیلن باره ابتلا به یک عفونت ویروسی یا باکتریایی باشد، ممکن است عامل عفونی ساختار شیمیایی برخی از سلول های اعصاب را تغییر دهد. سپس سیستم ایمنی با این سلول های عصبی به عنوان یک عامل خارجی رفتار کرده و بر علیه آن، آنتی بادی ترشح می کند تا از بین روند. 

از سوی دیگر ممکن است که ابتلا به این ویروس ها روی قدرت تشخیص سیستم ایمنی تاثیر منفی داشته باشند که در نتیجه آن سیستم ایمنی بدن قادر نیست سلول های خودی را از بیگانه تشخیص دهد. برخی بخش های سیستم ایمنی مانند لنفوسیت ‌ها و ماکروفاژهای غشای سلول های عصبی، میلین را به عنوان یک عامل بیگانه شناسایی کرده و به آن حمله می کنند. 

در برخی از انواع نشانگان گیلن باره، آنتی بادی های ساخته شده توسط سیستم ایمنی برای مبارزه با عفونت باکتریایی کمپیلوباکتر ژژونی به آکسون های اعصاب حرکتی حمله می کند. عفونت کمپیلوباکتر ژژونی می تواند در اثر خوردن غذای آلوده ایجاد شود و بدن فرد آلوده، آنتی بادی هایی را علیه کمپیلوباکتر ژژونی تولید می کند. برخی از مولکول ‌های کمپیلوباکتر شبیه مولکول ‌های موجود در آکسون‌ های عصبی فرد هستند، بنابراین وقتی آنتی‌ بادی‌ های فرد با باکتری کمپیلوباکتر ژژونی مبارزه می ‌کنند، به آکسون‌ های مشابه نیز حمله می ‌کنند. 

روش تشخیص سندرم گیلن باره چیست؟

با توجه به اینکه عوارض گیلن باره و علائم آن بسیار متنوع بوده و با نشانه های بسیاری از بیماری ها مشترک است، تشخیص گیلن باره در مراحل اولیه دشوار می باشد. یکی از مشخصه های این بیماری خودایمنی این است که علائم در هر دو طرف بدن بروز می یابند. یکی از راه های تشخیص گیلن باره انجام آزمایش NCV یا بررسی سرعت هدایت عصبی است که به منظور بررسی سرعت عبور سیگنال ها در طول اعصاب می باشد. برخی ویژگی های کلیدی در خصوص این بیماری وجود دارند که می توانند در تشخیص دقیق این بیماری به پزشکان کمک کنند، از جمله:

• آغاز ضعف بدن که عمدتا از پاها آغاز می گردد؛

• کم شدن یا عدم وجود رفلکس های عمیق تاندون در اندام های ضعیف؛

• ایجاد حس های غیر طبیعی مانند درد، بی حسی و گزگز در پاها که معمولا در زمان آغاز ضعف پاها یا پیش از آن رخ می دهد؛

• افزایش پروتئین مایع مغزی نخاعی بدون افزایش تعداد سلول ها که ممکن است تا 10 روز پس از آغاز علائم مشاهده شود؛

• سابقه ابتلا به یک عفونت مانند اسهال؛

• نتایج غیر طبیعی در تست NCV مانند هدایت کند سیگنال.

درمان سندرم گیلن باره

در حال حاضر روش درمانی خاصی برای نشانگان گیلن باره وجود ندارد و تنها با برخی روش ها می توان آن را کنترل نمود، که این راهکار ها عبارتند از:

• تزریق ایمنوگلوبین ها به داخل ورید (IVIG) : این روش یکی از متداول ترین روش های درمان نشانگان گیلن باره است که از خون اهدایی که حاوی آنتی بادی های سالم است، استفاده می شود؛

• تبادل پلاسما (پلاسمافرزیس) : تبادل پلاسما یا تکنیک پلاسمافرزیس نوعی روش درمانی است که گاهی به جای IVIG استفاده می گردد. در این روش با استفاده از یک دستگاه، خون از ورید خارج شده و آنتی بادی های مضری که به سیستم عصبی حمله می کنند، فیلتر شده و خون سالم به بدن فرد بیمار باز می گردد.