سلامت کلیه ها و نکات مهمی که باید در مورد آن بدانیم

کلیه ها اندام هایی لوبیایی شکل هستند که در دوطرف ستون فقرات، زیر دنده ها و پشت شکم قرار گرفته اند. عملکرد اصلی کلیه در بدن، تصفیه و فیلتر کردن خون و حذف مواد زائد از آن، کنترل تعادل مایعات بدن و حفظ سطح مناسب الکترولیت ها می باشد. در طی شبانه روز، خون چندین بار از کلیه عبور کرده و پس از آن مواد زائد به شکل ادرار، از بدن دفع می گردند. با توجه به نقش مهم کلیه در عملکردهای حیاتی بدن، سلامت کلیه و حفاظت آن بسیار مهم و ضروری است.

هر یک از کلیه ها از حدود یک میلیون واحد فیلتر کننده به نام نفرون تشکیل شده است. هر نفرون شامل یک فیلتر به نام گلومرول و یک لوله می باشد. نفرون ها از طریق فرآیند دو مرحله ای کار می کنند که در ابتدا گلومرول ها خون را فیلتر کرده و لوله مواد مورد نیاز را به خون برمی گرداند و مواد زائد را حذف می کند.

بیماری های کلیه چیست و چه علائمی دارد؟

بیماری های کلیوی، از مشکلات شایع در بین مردان و زنان بوده که ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شوند. به طور کلی، در مبتلایان به بیماری های کلیوی، علائم مشترکی از جمله اختلال در سیستم گردش خون و قلب و از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه ها دیده می شود. البته از آنجایی که بیماری های کلیوی اغلب نشانه های واضحی ندارند، در علم پزشکی به عنوان "بیماری خاموش" شناخته می شوند. افراد مبتلا معمولا زمانی متوجه علائم بیماری می شوند که کلیه آنها 90 درصد عملکرد خود را از دست داده اند. به همین دلیل آگاهی از نشانه ها و علائم شایع، در حفظ سلامت کلیه بسیار مفید است. این موارد عبارتند از:

• تغییر رنگ ادرار و مشاهده خون در ادرار؛
• تورم در پاها و مچ دست؛
• درد یا سوزش در زمان دفع ادرار؛
• افزایش تعداد دفعات دفع ادرار؛
• فشار خون بالا.

در صورت وجود برخی بیماری ها و شرایط خاص، احتمال ابتلا به اختلالات مزمن کلیوی افزایش می یابد، این اختلالات شامل:

• فشار خون بالا؛
• دیابت و مشکلات قلبی ؛
• اقزایش سن (بیشتز ار 60 سال)؛
• سابقه نارسایی کلیه در خانواده؛
• مصرف سیگار و نوشیدنی های الکلی؛
• افزایش وزن و چاقی.

معمولا به افراد مبتلا به دیابت توصیه می شود، با مراجعه دوره ای به پزشک، وضعیت سلامت کلیه های خود را بررسی نمایند. علاوه بر این اشخاصی که دارای مشکلات فشار خون، بیماری های قلبی عروقی و یا سابقه نارسایی کلیه در خانواده هستند، باید در خصوص آزمایش های مرتبط با بیماری با پزشک معالج مشورت کنند. آزمایش هایی که اغلب توسط پزشک درخواست داده می شود عبارتند از:

آزمایش خون

• آزمایش (Glomerular filtration rate) GFR: میزان عملکرد تصفیه خون توسط کلیه را بررسی می نماید.
• بررسی کراتینین: کراتینین یکی از مواد زائدی است که توسط عضلات تولید می شود و به وسیله کلیه ها، وارد ادرار شده و دفع می گردد. زمانی که عملکرد کلیه ها دچار اختلال شود، مقدار کراتینین در خون افزایش می یابد. البته میزان کراتینین با توجه به سن، جنسیت و وزن متفاوت است. سطح کراتینین در افرادی که دیالیز می شوند افزایش می یابد.
• سنجش اوره: زمانی که پروتئین در بدن تجزیه می شود، اوره تولید می شود. سطح بالای اوره نشان دهنده عملکرد ضعیف کلیه می باشد.

آزمایش ادرار

آنالیز ادرار: بررسی نمونه ادرار برای تشخیص بیماری های کلیوی و کبدی، دیابت و عفونت های ادراری انجام می شود، و معمولا شامل بررسی ظاهر، میزان شفافیت و رنگ ادرار است.

• بررسی میزان آلبومین: آلبومین پروتئینی است که در صورت نقص عملکرد کلیه، وارد ادرار می شود.

چگونه کلیه های سالم داشته باشیم؟

حفظ سلامت کلیه برای کمک به سلامت کلی بدن از اهمیت بالایی برخوردار است، به این منظور رعایت برخی نکات ضروری است که عبارتند از:

ورزش و تناسب اندام

ورزش منظم یکی از راهکار های مفید جهت کاهش چربی های دور شکمی و کاهش خطر بیماری های کلیوی می باشد. به طور کلی، اضافه وزن ممکن است مشکلات مختلفی را برای سلامت فرد از جمله ابتلا به دیابت و بیماری های قلبی ایجاد کند. رعایت رژیم غذایی کم نمک و کاهش مصرف گوشت ها و غذاهای فرآوری شده می تواند در سلامت کلیه ها بسیار موثر باشد. 

کنترل میزان قند خون

افزایش قند خون در بیماران مبتلا به دیابت، موجب آسیب کلیه می شود، زیرا دفع گلوکز از خون توسط کلیه ها بسیار مشکل است.

کنترل فشار خون

یکی از عواملی که باعث آسیب به کلیه ها می شود، فشار خون بالاست، این موضوع با سبک زندگی سالم قابل کنترل است. در صورتی که علاوه بر فشار خون بالا، بیماری های دیگری نظیر کلسترول بالا و بیماری های قلبی نیز، در فردی تشخیص داده شود، میزان آسیب به کلیه ها افزایش خواهد یافت.

مصرف مایعات

مصرف مداوم مایعات به خصوص آب (حداقل هشت لیوان در طول شبانه روز) برای سلامت کلیه ها بسیار مفید بوده و به پاکسازی سموم از خون و بدن کمک می کند. افرادی که سابقه ابتلا به بیماری سنگ کلیه را دارند باید مقدار بیشتری آب نسبت به سایرین بنوشند. میزان مورد نیاز آب در طول روز برای افراد مختلف به عواملی مانند جنسیت، وضعیت سلامت، آب و هوای محل زندگی و بارداری یا شیردهی بستگی دارد اما به طور کلی مصرف یک و نیم تا دو لیتر آب در طول روز برای افراد مختلف توصیه شده است.

عدم استعمال دخانیات

سیگار کشیدن یکی از عواملی است که منجر به آسیب به عروق و کند شدن جریان خون در سراسر بدن شده و سلامت کلیه ها را به خطر خواهد انداخت. از سوی دیگر، استعمال دخانیات می تواند فرد را در معرض خطر ابتلا به سایر بیماری ها از جمله سرطان قرار دهد.

مصرف خودسرانه داروها

مصرف خودسرانه داروها بدون تجویز پزشک، از جمله مواردی است که تاثیر مخربی بر وضعیت سلامت کلیه ها دارد. از جمله این داروها می توان به داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، ایبوبروفن، ناپروکسن و سایر داروهای مسکنی که افراد به طور معمول جهت تسکین درد استفاده می کنند، اشاره کرد. به طور کلی انجام آزمایش های ارزیابی متابولیت ها به صورت دوره ای و تحت نظر پزشک، برای بررسی عملکرد کلیه ها توصیه می شود.