درمان اختلالات پلاسماسل با خون بندناف

اختلالات سلول های پلاسما یا پلاسماسل ها، به طیف وسیعی از بیماری ها گفته می شود که با ظاهر یک کلون غیرطبیعی از سلول های پلاسما مشخص می گردد و معمولاً به صورت تولید پروتئین ایمونوگلوبولین مونوکلونال (گاموپاتی مونوکلونال) ظاهر خواهد شد. تولید بیش از حد سلول های پلاسما و متعاقب آن گاموپاتی مونوکلونال ممکن است بدخیم یا یک فرآیند پیش بدخیم باشد. اختلالات پلاسماسل ها معمولا متداول نیست و اغلب زمانی آغاز می شوند که یک سلول پلاسما به شدت تکثیر می یابد. با تکثیر زیاد سلول ها توده ای از سلول ها که از لحاظ ژنتیکی مشابه هم هستند (کلون) ایجاد می شود که قادرند مقدار زیادی از یک نوع آنتی بادی (ایمونوگلوبولین) را تولید می کنند. پلاسماسل در خون محیطی از سلول های لنفوسیت B، نوعی گلبول سفید که به طور معمول وظیفه آن ها تولید آنتی بادی است، ایجاد می گردد. آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که به بدن در مبارزه با عفونت ها کمک می کنند.

پلاسماسل ها عمدتاً در مغز استخوان و غدد لنفاوی مشاهده می شوند که هر سلول پلاسما به طور مکرر تقسیم می گردد تا یک کلون ایجاد کند. سلول های یک کلون می توانند تنها یک نوع خاص از آنتی بادی ها را تولید می کنند. از آنجایی که هزاران کلون مختلف پلاسماسل در خون محیطی وجود دارد، بدن می تواند تعداد زیادی آنتی بادی های مختلف را به منظور مبارزه با میکروارگانیسم های عفونی متعددی که بدن در معرض آن ها قرار دارد تولید کند.

در اختلالات پلاسماسل در خون محیطی، یک کلون از سلول های پلاسما به طور غیر قابل کنترلی شروع به تکثیر خواهد کرد که در نتیجه آن، مقادیر زیادی از یک آنتی بادی منفرد (آنتی بادی مونوکلونال) به نام پروتئین M تولید می گردد. در برخی موارد (مانند گاموپاتی های مونوکلونال)، آنتی بادی تولید شده ناقص می باشد و فقط از زنجیره های سبک یا زنجیره های سنگین تشکیل شده است (آنتی بادی های عملکردی معمولاً از دو جفت دو زنجیره مختلف به نام های زنجیره سبک و زنجیره سنگین تشکیل می شوند). در نهایت، پلاسماسل های غیر طبیعی و آنتی ‌بادی‌ هایی که تولید می ‌کنند به یک نوع محدود شده و سطح انواع دیگر آنتی ‌بادی ‌ها که به مبارزه با عفونت ‌ها کمک می‌ کنند، کاهش می‌ یابد. بنابراین، افراد مبتلا به اختلالات سلول های پلاسما اغلب در معرض خطر بیشتری برای عفونت قرار دارند. 

از جمله عوارض تکثیر غیر قابل کنترل پلاسماسل ها در خون می تواند به این موضوع اشاره کرد که این سلول های غیر طبیعی به بافت‌ ها و اندام‌ های مختلف حمله کرده و به آن ها آسیب می‌ رسانند. از سوی دیگر، آنتی ‌بادی تولید شده توسط یک کلونی از پلاسماسل ها در خون محیطی گاهی می ‌تواند به اندام‌ های حیاتی، به ویژه کلیه‌ ها و استخوان ‌ها نیز آسیب برساند.

انواع اختلالات پلاسماسل

اختلالات سلول های پلاسما انواع مختلفی دارند که در این قسمت به توضیح آن ها می پردازیم:

• گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص (MGUS) (شایع ترین)؛

• مالتیپل میلوما؛

• ماکروگلوبولینمی (نادر)؛

• بیماری های زنجیره سنگین (نادر).

1- گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص (MGUS)

گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص تجمع آنتی بادی های مونوکلونال تولید شده توسط سلول های پلاسما غیر طبیعی اما غیر سرطانی است. در افراد مبتلا به MGUS مقدار زیادی پروتئین M در خون محیطی آن ها تولید می شود اما سطح دیگر آنتی بادی هایشان پائین است که این امر آن ها را مستعد ابتلا به عفونت های مختلفی می کند. ایمونوگلوبولین ها گاهی اوقات به عنوان گاما گلوبولین نامیده می شوند، بنابراین این اختلال ممکن است گاموپاتی نامیده شود. 

به طور کلی، گاموپاتی مونوکلونال با اهمیت نامشخص(MGUS) در بیش از 5٪ از افراد بالای 70 سال رخ می دهد، اما مشکلات قابل توجهی برای فرد مبتلا ایجاد نمی کند مگر اینکه به میلوما یا یک اختلال جدی مرتبط با سلول B پیشرفت کند. این اختلال معمولاً علائمی ایجاد نمی کند، بنابراین تقریباً همیشه زمانی که آزمایش های آزمایشگاهی برای اهداف دیگری مانند اندازه گیری پروتئین در خون انجام می شود، به طور تصادفی کشف می شود. با این حال، آنتی بادی مونوکلونال می تواند به اعصاب متصل شود و منجر به بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف شود. افراد مبتلا به این اختلال نیز بیشتر در معرض از دست دادن استخوان و شکستگی هستند.

سطح پروتئین M در افراد مبتلا به MGUS اغلب برای سال ها ثابت می ماند (در برخی افراد 25 سال) و نیازی به درمان ندارد. با این حال، اگر ارزیابی شواهدی از کاهش قابل توجه تراکم استخوان (استئوپنی یا پوکی استخوان) را نشان دهد، پزشکان ممکن است درمان با بیس فسفونات ها را توصیه کنند. 

2- مالتیپل میلوما

میانگین سنی افراد مبتلا به مولتیپل میلوما حدود 65 سال است، اگرچه علت آن مشخص نیست اما افزایش بروز مولتیپل میلوما در میان بستگان نزدیک نشان می دهد که وراثت در بروز این بیماری موثر است. از سوی دیگر، به نظر می رسد که قرار گرفتن در معرض تشعشع و همچنین قرار گرفتن در معرض بنزن و سایر حلال ها، از عوامل محیطی بروز این بیماری به شمار می روند. 

همانطور که توضیح داده شد پلاسماسل ها از لنفوسیت های B تولید می شوند و کمتر از 1٪ از سلول های مغز استخوان را تشکیل می دهند. در مولتیپل میلوما، به طور معمول اکثر عناصر مغز استخوان سلول های پلاسما سرطانی هستند. اعداد بالای این سلول ها علاوه بر تولید مقادیر زیادی آنتی بادی مونوکلونال، تولید آنتی بادی های معمولی و دفاعی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.

اغلب، مجموعه‌ای از سلول‌های پلاسما سرطانی به تومورهای درون استخوان تبدیل می‌شوند. این سلول‌ ها همچنین موادی را ترشح می ‌کنند که باعث از بین رفتن استخوان ها در استخوان‌ های لگن، ستون فقرات، دنده ‌ها و جمجمه می گردد. البته لازم به ذکر است که به ندرت، این تومورها در مناطقی غیر از استخوان، به ویژه در ریه ها، کبد و کلیه ها بروز می یابند. 

یک زیرمجموعه خیلی نادر از مالتیپل میلوما، لوسمی پلاسماسل است که هر ساله از هر میلیون نفر یک نفر بدون سابقه میلوما به آن مبتلا می شوند. در سرطان لوسمی پلاسماسل ، سلول های سرطانی به خون محیطی گسترش می یابند. این بیماری بسیار تهاجمی تر از مولتیپل میلوما است و میانگین بقای آن پس از تشخیص حدود یک سال است. لوسمی لاسما سل می تواند سیستم ایمنی، استخوان ها و اندام ها را ضعیف کرده و همچنین ممکن است باعث ایجاد کم خونی در فرد مبتلا گردد.

3- ماکروگلوبولینمی

ماکروگلوبولینمی یک اختلال بدخیم سلول های پلاسما است که در آن سلول های B مقادیر بیش از حد پروتئین M تولید می کنند. از جمله علائم این بیماری می توان به هیپر ویسکوزیته، خونریزی، عفونت های مکرر، آدنوپاتی عمومی و هپاتواسپلنومگالی اشاره نمود. تشخیص این بیماری نیازمند بررسی مغز استخوان و سطح پروتئین M دارد. ماکروگلوبولینمی، یک سرطان سلول B غیر معمول است، از نظر بالینی بیشتر شبیه به بیماری لنفوماتوز می باشد. علت بروز آن تا امروز ناشناخته باقی مانده است، اگرچه جهش ‌های ژنی خاصی با این اختلال مرتبط هستند. مردان بیشتر از زنان به بیماری ماکروگلوبولینمی مبتلا می شوند و میانگین سن ابتلا به آن 65 سال است.

4- بیماری های زنجیره سنگین

افرادی که مقدار زیادی پروتئین M دارند، اغلب سطح آنتی بادی های دیگر را کاهش می دهند. در برخی موارد، آنتی بادی تولید شده ناقص است و فقط از زنجیره های سبک یا زنجیره های سنگین تشکیل شده است (آنتی بادی های عملکردی معمولاً از دو جفت دو زنجیره مختلف به نام های زنجیره سبک و زنجیره سنگین تشکیل می شوند). به طر کلی آنتی بادی ها دارای 5 کلاس مختلف از جمله IgM، IgG، IgA، IgE وIgD هستند که هر کلاس دارای زنجیره سنگین مخصوص به خود می باشد. بیماری های زنجیره سنگین بر اساس نوع زنجیره سنگین تولید شده به شکل زیر دسته بندی می شوند:

• آلفا از IgA؛

• گاما از IgG؛

• Mu از IgM.

بیماری زنجیره سنگین آلفا

بیماری زنجیره سنگین آلفا یا بیماری زنجیره سنگین IgA، عمدتاً بر بزرگسالان جوان از اجداد خاورمیانه یا مدیترانه تأثیر می گذارد. نفوذ پلاسماسل های سرطانی به دیواره روده اغلب از جذب مناسب مواد مغذی از غذا جلوگیری می کند (سوء جذب) و در نتیجه اسهال شدید و کاهش وزن را در فرد مبتلا به همراه دارد. البته باید ذکر شود که شکل نادری از این بیماری بر دستگاه تنفسی تأثیر می گذارد. بیماری زنجیره سنگین آلفا به سرعت پیشرفت می کند و برخی افراد مبتلا در عرض 1 تا 2 سال می میرند. در افراد دیگر، درمان با سیکلوفسفامید، پردنیزون (یک کورتیکواستروئید) و آنتی بیوتیک ها ممکن است پیشرفت بیماری را کند کرده یا منجر به بهبودی شود.

بیماری زنجیره سنگین گاما

بیماری زنجیره سنگین گاما بیماری زنجیره سنگین IgG عمدتاً مردان مسن را تحت تأثیر قرار می دهد. برخی از افراد مبتلا به بیماری زنجیره سنگین گاما هیچ علامتی ندارند اما در دیگر افراد اختلالات سیستم ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، سندرم شوگرن یا لوپوس اریتماتوز سیستمیک (لوپوس) را بروز می دهند. نفوذ سلول های پلاسما به مغز استخوان باعث می شود افراد دیگر علائم عفونت های مکرر مانند دوره های مکرر تب و لرز همراه با کاهش تعداد گلبول های سفید خون و خستگی و ضعف همراه با کم خونی شدید را نیز داشته باشند. پلاسماسل ددر خون محیطی که سرطانی است ممکن است باعث بزرگ شدن کبد و طحال شود.

بیماری زنجیره سنگین Mu

بیماری زنجیره سنگین مو Mu یا بیماری زنجیره سنگین IgM، نادرترین بیماری از بین سه بیماری زنجیره سنگین است که اغلب افراد بالای 50 سال را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است باعث بزرگ شدن کبد و طحال و همچنین بزرگ شدن غدد لنفاوی در شکم شود. 

درمان بیماری های پلاسماسل با خون بندناف

از میان بیماری های پلاسماسل، انواع لوسمی پلاسماسل و مالتیپل میلوما تاکنون از طریق روش های درمانی نوین مانند پیوند سلول های بنیادی خون بندناف مورد معالجه قرار گرفته اند. در بیمارانی که در حال انجام شیمی درمانی با دوز بالا هستند، سلول های مغز استخوان آن ها از بین می رود. سپس بیمار پس از اتمام روند درمان نیاز دارد که سلول های بنیادی خون ساز جدید و سالمی را دریافت کند. زمانی که پیوند سلول های بنیادی برای اولین بار توسعه یافت، تنها راه بدست آوردن آن ها از مغز استخوان بود که به عنوان پیوند مغز استخوان شناخته شده است. در حال حاضر، سلول های بنیادی اغلب از خون محیطی (پیوند سلول های بنیادی خون محیطی) و خون بندناف جمع آوری می شوند. اخیرأ برای درمان مولتیپل میلوما از پیوند سلول های بنیادی استفاده می شود که قبل از پیوند، از درمان دارویی برای کاهش تعداد سلول های میلوما در بدن بیمار تجویز می گردد. 

در مالتیپل میلوما اغلب از پیوند اتولوگ استفاده می شود، به این صورت که سلول های بنیادی از مغز استخوان خود فرد پیش از آغاز شیمی درمانی دریافت شده و پس از اتمام روند درمان از طریق ورید به خون فرد بازگردانده خواهد شد. در لوسمی پلاسماسل که زیرمجوعه ای از مالتیپل میلوما است، پیوند سلول های بنیادی امیدی برای بقای طولانی مدت دارد اما چشم انداز کلی برای افراد مبتلا به لوسمی سلول های پلاسما در مقایسه با مولتیپل میلوما هنوز ضعیف است.