اختلالات دو قطبی (افسردگی شیدایی)

اختلال دوقطبی که گاهی بیماری شیدایی- افسردگی یا افسردگی شیدایی نیز نامیده می شود، یک بیماری روانی است که باعث تغییرات غیرعادی در خلق و خو، انرژی، سطح فعالیت، تمرکز و توانایی انجام کارهای روزمره می شود. در این مطلب قصد داریم که به معرفی، علائم، علل و درمان اختلال دوقطبی بپردازیم.

سه نوع اختلال دوقطبی وجود دارد که مشخصه مشترک هر سه نوع اختلالات دوقطبی، تغییرات واضح در سطح خلق و خو، انرژی و فعالیت است. این تغییرات شامل دوره‌ هایی از رفتارهای بسیار افراطی، هیجان بسیار بالا، تحریک ‌پذیری یا انرژی بسیار زیاد (معروف به دوره‌ های شیدایی) تا دوره‌ های بسیار تفریطی، غم، بی ‌تفاوتی یا ناامیدی (معروف به دوره‌های افسردگی) است. دوره های شیدایی با شدت کمتر به عنوان دوره های هیپومانیک شناخته می شود.

• اختلال دوقطبی نوع I: این نوع از اختلالات دوقطبی با دوره های شیدایی که حداقل 7 روز طول می کشد، یا با علائم شیدایی بسیار شدید که طی آن فرد نیاز به مراقبت فوری بیمارستانی پیدا می کند، تعریف می شود. ممکن است دوره های افسردگی نیز رخ دهند که حداقل 2 هفته طول می کشد. دوره های افسردگی با ویژگی های ترکیبی (داشتن علائم افسردگی و علائم شیدایی همزمان) نیز امکان پذیر است؛

• اختلال دوقطبی II: با الگویی از دوره‌های افسردگی و دوره‌های هیپومانیک تعریف می‌شود. اما دوره های شیدایی کامل که نمونه‌ای از اختلال دوقطبی نوع یک است را ندارد؛

• اختلال سیکلوتیمیک (که سیکلوتیمیا نیز نامیده می شود): این نوع از اختلالات دوقطبی با دوره های هیپومانیک و همچنین دوره های افسردگی که حداقل 2 سال طول می کشد، تعریف می شود (این مدت در کودکان و نوجوانان یک سال است). اما مشخصه های اصلی یک دوره هیپومانیک و یک دوره افسردگی را ندارد. 

اختلال دوقطبی (افسردگی شیدایی) معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی تشخیص داده می شود اما گاهی اوقات این علائم در کودکان نیز ظاهر می گردد. اختلال دوقطبی ممکن است برای اولین بار در دوران بارداری یک زن یا پس از زایمان او نیز ظاهر شود. 

علائم اختلال دو قطبی

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دوره‌هایی از احساسات افراطی غیرمعمول، تغییرات در الگوی خواب و سطح فعالیت و همچنین رفتارهای غیرمعمول را تجربه می‌کنند (در اغلب موارد این افراد اثرات احتمالی مضر یا نامطلوب رفتارهای خود را تشخیص نمی دهند). در طی دوره های تغییرات خلقی، فرد بیمار یک حالت را به مدت چند روز و کل مدت روز تجربه می کند و این دوره ها گاها ممکن است که چند روز یا چند هفته نیز ادامه داشته باشند.

افرادی که در یک دوره شیدایی قرار دارند ممکن است:

- احساس هیجان و انرژی بسیار بالا، شادی یا تحریک پذیری داشته باشند؛

- احساس خستگی و خواب آلودگی ندارند؛

- اشتهای خود را از دست می دهند؛

- بسیار سریع صحبت می کنند؛

- افکار متعددی را همزمان دنبال می کنند؛

- تصور دارند که می توانند بسیاری از کارها را به طور همزمان انجام دهند؛

- کارهای مخاطره آمیزی انجام می دهند که منطقی برای آن ندارند، مانند خوردن و نوشیدن بیش از حد، خرج کردن پول زیاد یا داشتن رابطه جنسی بدون کنترل؛

- احساس می کنند که به طور غیرعادی مهم، با استعداد یا قدرتمند هستند.

افرادی که در یک دوره افسردگی دارند ممکن است:

- بسیار غمگین، بی انرژی، بی انگیزه، نگران یا ناامید باشند؛

- احساس کندی یا بی قراری دارند؛

- در به خواب رفتن، خیلی زود بیدار شدن یا خواب زیاد مشکل دارند؛

- افزایش اشتها و افزایش وزن را تجربه می کنند؛

- خیلی آهسته صحبت می کنند، احساس می کنند چیزی برای گفتن ندارند و خیلی چیزها را فراموش می کنند؛

- در تمرکز یا تصمیم گیری مشکل دارند؛

- در انجام کارهای ساده نیز ناتوان هستند؛

- دچار کاهش یا عدم وجود میل جنسی یا ناتوانی در تجربه لذت هسند؛

- احساس ناامیدی یا بی ارزشی می کنند و به مرگ یا خودکشی فکر کنند.

گاهی اوقات افراد هر دو علائم شیدایی و افسردگی را در یک دوره تجربه می کنند. به این دوره، دوره دارای ویژگی های ترکیبی گفته می شود. افرادی که این دوره های افسردگی شیدایی را تجربه می‌کنند ممکن است بسیار غمگین، پوچ یا ناامید و در عین حال بسیار پرانرژی باشند.

برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی (نوع 2) هیپومانیا را تجربه می‌کنند که شکلی از شیدایی با شدت کمتر است. در طول دوره هیپومانیک، فرد ممکن است احساس بسیار خوبی داشته باشد، بتواند کارها را انجام دهد و به راحتی زندگی روزمره خود ادامه دهد. ممکن است خود فرد احساس نکند که مشکلی وجود دارد، اما خانواده و دوستان وی تغییرات خلق و خو یا سطح فعالیتش را تشخیص دهند. بدون درمان مناسب، افراد مبتلا به هیپومانیا ممکن است در درازمدت دچار شیدایی شدید یا افسردگی شوند.

تشخیص اختلال دوقطبی

مانند هر بیماری روانی دیگری، تشخیص و درمان مناسب می تواند به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند تا زندگی سالم و فعالی داشته باشند. صحبت با یک پزشک یا مشاور روانشناسی اولین قدم است. در این صورت، ابتدا یک معاینه فیزیکی کامل انجام شده و آزمایش های پزشکی لازم برای رد سایر بیماری ها درخواست داده می شود. در مرحله بعد، انجام روش های تشخیص اختلال دوقطبی و تست معتبر اختلال دوقطبی می تواند به تأیید تشخیص وجود بیماری روانی کمک کند. روانشناسان و مشاوران معمولاً اختلال دوقطبی را بر اساس علائم، حوادث طول زندگی، تجربیات و در برخی موارد سابقه خانوادگی تشخیص می دهند. تشخیص دقیق این بیماری در دوران نوجوانی و جوانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

برخی از علائم اختلال دوقطبی مشابه علائم بیماری های دیگر است که می تواند تشخیص را برای یک روانشناس دشوار کند. علاوه بر این، بسیاری از افراد ممکن است به اختلال دوقطبی همراه با اختلال یا بیماری روانی دیگری مانند اختلال اضطراب، اختلال مصرف مواد یا اختلال خوردن مبتلا باشند. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی شانس بیشتری برای ابتلا به بیماری تیروئید، سردردهای میگرنی، بیماری قلبی، دیابت، چاقی و سایر بیماری های جسمی دارند.

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است از الکل یا مواد مخدر سوء استفاده کنند و رفتارهای پرخطر دیگری داشته باشند. اگرچه ممکن است اثرات منفی مصرف الکل یا مواد مخدر برای خانواده، دوستان و پزشکان فرد بیمار مشهود باشد، اما تشخیص وجود یک اختلال روانی مرتبط با اعتیاد اهمیت ویژه ای دارد.

علت بیماری دو قطبی

محققان در حال بررسی علل احتمالی اختلال دوقطبی هستند اما بیشتر آن ها در این اصل توافق نظر دارند که هیچ علت واحدی برای اختلال دو قطبی وجود ندارد و به احتمال زیاد عوامل زیادی در شانس ابتلای فرد به این بیماری نقش دارند. که در زیر به برخی از آن ها خواهیم پرداخت:

- ساختار و عملکرد مغز: برخی مطالعات نشان داده اند که مغز افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است با مغز افراد سالم متفاوت باشد؛

- ژنتیک: برخی تحقیقات نشان می دهد که احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی در افراد دارای ژن های خاص بیشتر است. همچنین، افرادی که والدین یا خواهر یا برادرشان مبتلا به اختلال دوقطبی هستند، شانس بیشتری برای ابتلا به این اختلال دارند. ژن های زیادی به عنوان ژن درگیر به این بیماری شناسایی شده اند و تا به حال هیچ ژنی به تنهایی به عنوان عامل ایجاد این اختلال شناسایی نشده است. 

درمان ها و روش های درمانی

علائم این بیماری روانی ممکن است در طول زمان متفاوت باشد. بنابراین درمان قطعی اختلال دوقطبی در حال حاضر امکان پذیر نیست و بیشتر مبتلایان نیاز به درمان مادام العمر دارند. درمان می تواند به بسیاری از افراد، از جمله افرادی که شدیدترین اشکال اختلال دوقطبی را دارند، کمک کند. یک برنامه درمانی مؤثر معمولاً شامل ترکیبی از دارو درمانی و روان درمانی است.

اختلال دوقطبی یک بیماری مادام العمر است. دوره های شیدایی و افسردگی معمولاً با گذشت زمان و پس از قطع برنامه درمانی بازمی‌گردند. در فاصله بین دوره‌ها، بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی هیچ تغییرات خلقی ندارند، اما برخی از افراد ممکن است علائم دائمی و طولانی مدت داشته باشند. درمان طولانی مدت و مداوم می تواند به چنین افرادی در مدیریت این علائم کمک کند.

در مواردی که شدت علائم فرد بیمار خفیف است، تغییر در سبک زندگی می تواند به بهبود علائم کمک کرده و مانع از شدت یافتن علائم شود. به طور مثال، ورزش‌های هوازی منظم مانند دویدن، پیاده‌روی سریع، شنا یا دوچرخه‌سواری به افسردگی و اضطراب کمک می‌کند، خواب بهتری را بهبود می‌بخشد و برای قلب و مغز شما مفید است. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد ورزش های بی هوازی مانند وزنه برداری، یوگا و پیلاتس می توانند به تخفیف علائم اختلال دو قطبی مفید باشند. 

به خاطر داشته باشید که حتی با دریافت درمان مناسب نیز تغییرات خلقی ممکن است رخ دهند. درمان زمانی موثرتر است که یک بیمار و پزشک وی با هم کار همکاری کنند و مسیر درمان را با مشورت و موافقت یکدیگر پیگیری کنند. بنابراین داشتن یک نمودار سبک زندگی که علائم و خلق و خوی روزانه، درمان های دریافتی، الگوهای خواب و رویدادهای زندگی را ثبت می کند، می تواند به بیماران و پزشکان آ نها کمک کند تا اختلال دوقطبی را در طول زمان پیگیری و درمان کنند و حتی پاسخ بیمار به درمان را مورد ارزیابی قرار دهند.