روش استخراج سلول بنیادی از مغز استخوان

سلول های بنیادی، سلول های خاصی هستند که می توانند نسخه هایی مشابه خود را بسازند و سپس به انواع مختلفی از سلول های مورد نیاز بدن تبدیل شوند. در قسمت های مختلف بدن، انواع مختلفی از سلول های بنیادی وجود دارند. مغز استخوان و خونی که در رگ های بدن در حال گردش است، دارای سلول های بنیادی خونساز است که قادرند به انواع سلول های خونی تبدیل شوند.

سلول های بنیادی، سلول های اولیه و نابالغی هستند که هنوز تخصص یافته نشده اند. اما می توانند تقسیم شده و برای یک بافت مشخص، تخصصی شوند. این سلول ها در مغز استخوان ساخته می شوند و بافتی نرم و اسفنجی از چربی هستند که در مرکز بسیاری از استخوان های بدن مانند استخوان‌های لگن و ران یافت می شوند. این سلول های بنیادی به انواع سلول های خونی شامل گلبول های قرمز (حمل اکسیژن)، گلبول های سفید (بخشی از سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت ها) و پلاکت (ایجاد لخته و جلوگیری از خونریزی) تبدیل می شوند.

ممکن است پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان به عنوان بخشی از درمان سرطان ها از جمله لنفوم (سرطان سیستم لنفاوی)، لوسمی (سرطانی که در گلبول های سفید سیستم ایمنی ایجاد می شود)، میلوما (سرطانی که در گلبول های سفید خون به نام سلول های پلاسما ایجاد می شود) و سایر بیماری های خونی استفاده گردد.

سلول های بنیادی از کجا گرفته می شوند؟

سلول های بنیادی را می توان از این 3 منبع مختلف جمع آوری کرد:

- مغز استخوان؛

- سلول های بنیادی محیطی؛

- خون بند ناف.

برای آشنایی با " تفاوت اهدای سلول بنیادی مغز استخوان، خون محیطی و خون بندناف " کلیک کنید.

روش استخراج و پیوند سلول های بنیادی از مغز استخوان

قبل از پیوند سلول بنیادی، دوزهای بالایی از شیمی درمانی برای بیمار انجام می شود و ممکن است همراه با شیمی درمانی نیاز به پرتودرمانی کل بدن یا مصرف دارو نیز باشد. شیمی درمانی و پرتودرمانی شانس خوبی برای از بین بردن سلول های سرطانی دارند، اما بزرگترین ایراد آن ها این است که سلول های بنیادی مغز استخوان فرد را که وظیفه ساختن سلول های خونی را دارند، از بین می برند. بنابراین پزشک ممکن است برای جایگزینی این سلول های بنیادی و درمان یا کنترل بیماری، یکی از راهکارهای زیر را پیشنهاد دهد:

- جمع آوری سلول های بنیادی خود بیمار قبل از دوزهای بالای شیمی درمانی (پیوند اتولوگ)؛

- جمع آوری سلول های بنیادی از یک اهدا کننده (پیوند آلوژنیک).

در پیوند مغز استخوان، از مغز استخوان یا سلول های بنیادی مغز استخوان استفاده می شود.

مراحل پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان

پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان یک فرآیند طولانی و پیچیده است که شامل 5 مرحله می باشد:

1. آزمایشات و معاینات: جهت ارزیابی و بررسی سطح کلی سلامت بیمار؛

2. برداشت سلول های بنیادی: شامل جمع آوری سلول های بنیادی از خود بیمار یا شخص اهدا کننده؛

3. درمان خاص بیمار (شیمی درمانی و/یا پرتودرمانی) جهت آماده سازی بدن برای پیوند؛

4. پیوند سلول های بنیادی؛

5. بهبودی: بیمار برای مدت حداقل چند هفته و تا زمانی که تأثیر پیوند در بدن بیمار شروع شود، باید در بیمارستان تحت نظر باشد. 

در ادامه این 5 مرحله را توضیح خواهیم داد.

• آزمایشات و معاینات

برخی از آزمایشاتی که قبل از فرآیند مغز استخوان انجام می شود شامل: 

- نوار قلب : بررسی ریتم قلب و فعالیت الکتریکی؛

- اکوکاردیوگرام : بررسی قلب و رگ های خونی مجاور؛ 

- پرتو ایکس و / یا سی تی اسکن : بررسی وضعیت اندام هایی مانند ریه ها و کبد؛

- آزمایش خون : بررسی سطح سلول های خونی و ارزیابی عملکرد کبد و کلیه ها.

اگر قرار باشد سلول های بنیادی از خود بیمار گرفته شود و فرد به سرطان مبتلا باشد، ممکن است نیاز به نمونه برداری (بیوپسی) کوچک از سلول های سرطانی نیز باشد تا بعد از پیوند بررسی شود که آیا سرطان رو به بهبودی است و آیا امکان عود مجدد وجود دارد یا خیر.

• برداشت سلول های بنیادی

پس از انجام آزمایشات و بررسی سطح سلامت عمومی، باید سلول های بنیادی لازم برای پیوند برداشته و ذخیره شوند. در برخی بیماران مبتلا به سرطان ممکن است بتوان سلول های بنیادی را از خون در حال گردش یا مغز استخوان او جدا کرد و بعد از اینکه سلول های آسیب دیده یا سرطانی برداشته شد، آن ها را مجددا به بیمار پیوند زد. در صورتی که برداشت سلول های بنیادی از خود بیمار امکان پذیر نباشد، از سلول بنیادی شخص اهدا کننده دیگری استفاده می شود.

برداشت سلول های بنیادی از مغز استخوان

برای جمع آوری سلول های بنیادی مغز استخوان، با استفاده از سوزن و سرنگ طی عمل جراحی انجام می شود. مقدار مغز استخوان برداشت شده به وزن اهدا کننده بستگی دارد و اغلب، حدود 10 (حدود یک لیتر) درصد از مغز استخوان اهداکننده را از استخوان لگن برمی دارند. در این روش ممکن است نیاز باشد برای به دست آوردن مغز استخوان کافی، سوزن در چندین قسمت از لگن شما قرار داده شود. این عمل همراه با بیهوشی انجام می شود و اهدا کننده در حین عمل هیچ دردی احساس نمی کند. اما ممکن است بعد از عمل برای چند روز کبودی و درد در پشت باسن و کمر و محل وارد شدن سوزن داشته باشد.

• درمان خاص بیمار (شیمی درمانی و/یا پرتودرمانی) جهت آماده سازی بدن برای پیوند

در مواردی ممکن است قبل از پیوند سلول های بنیادی نیاز به درمان با دوز بالای شیمی درمانی و پرتودرمانی باشد:

- برای از بین بردن سلول های سرطانی موجود در بدن؛

- برای از بین بردن سلول های باقی مانده مغز استخوان جهت ایجاد فضا برای سلول های پیوند؛

- برای تضعیف سیستم ایمنی بدن و کاهش خطر رد پیوند؛

- به عنوان بخشی از درمان هدفمند؛ معمولاً لوله ای جهت دریافت دارو به رگی بزرگ در قسمت مرکزی بدن و نزدیک قلب تزریق می شود..

این درمان ها ممکن است برای مدت یک هفته طول بکشد و به صورت موقت عوارض جانبی ناخوشایندی از جمله بیماری، ریزش مو و خستگی مفرط را ایجاد نماید.

• پیوند سلول های بنیادی

پیوند سلول های بنیادی معمولاً یک یا 2 روز پس از اتمام درمان هدفمند انجام می شود. سلول های بنیادی از طریق لوله کار گذاشته شده در مرحله قبل، طی فرآیندی چند ساعته به بدن انتقال داده می شود. این فرآیند بدون درد است و بیمار در حین دریافت سلول های بنیادی بیدار است.

• ریکاوری (بهبود)

پس از پایان پیوند، لازم است بیمار چند هفته در بیمارستان تحت نظر باشد تا سلول های بنیادی در مغز استخوان شما مستقر شوند و شروع به تولید سلول های خونی جدید کنند. بعد از پیوند برای مدتی تعداد سلول های خونی بیمار کم است. یعنی او در معرض خطر ابتلا به عفونت هاست. پس نیز به دریافت آنتی بیوتیک و داروهاییست که در سیستم ایمنی نقش دارند.

در مدت زمان بستری در بیمارستان ممکن است:

- بیمار علائمی مانند اسهال، استفراغ و کاهش اشتها داشته باشد؛

- لازم باشد رژیم غذایی خاصی را رعایت کند؛

- بیمار نیاز به دریافت خون و پلاکت داشته باشد، چون به دلیل درمان های قبل از پیوند، تعداد آن ها در بدن بیمار کم است؛

- به دلیل درمان های قبل از پیوند و کاهش تعداد گلبول های سفید، بیمار در اتاقی مخصوص و عاری از میکروب بستری شود؛

- اگر سلول های بنیادی اهدایی از شخص دیگری باشد، نیاز به مصرف داروهایی داشته باشد که سیستم ایمنی را مهار کند. چون خطر حمله بدن به سلول های پیوندی، خطر حمله سلول های پیوندی به سایر سلول های بدن گیرنده و خطر رد پیوند وجود داشته باشد.