نقش ازدواج فامیلی در عقب ماندگی ذهنی کودکان

تخمین زده شده است حدود یک میلیارد نفر از جمعیت فعلی جهان در جوامعی زندگی می کنند که ازدواج فامیلی را به ازدواج با افراد غریبه ترجیح می دهند. این سبک از ازدواج و تشکیل خانواده اغلب در جوامع شمال آفریقا، خاورمیانه و غرب آسیا مشاهده شده و طرفداران فراوانی دارد؛ به طوری که تا حدود 20 الی 50 درصد ازدواج ها در این نواحی فامیلی است. در چنین جوامعی بسیاری از افرادی که می خواهند دارای فرزندی شوند، اغلب این سوال برایشان پیش می آید که آیا به دلیل روابط خویشاوندی بین زوجین امکان بروز انواع بیماری ژنتیکی مانند عقب ماندگی ذهنی کودکان وجود دارد یا خیر؟ 

از لحاظ علم ژنتیک، ازدواج فامیلی به ازدواج بین اقوام درجه دو مانند پسر عمو، دختر عمو، پسر دایی و... گفته می شود. از لحاظ جامعه شناسی، دلیل واقعی ارجحیت ازدواج های فامیلی طرز تفکر اجتماع است، به این صورت که در برخی جوامع که نرخ ازدواج بین اقوام بالاتر از سایرین است، تصور عموم مردم این گونه می باشد که چون سازگاری بیشتری بین زن و شوهر و خانواده های آن ها پس از ازدواج به دلیل آشنا بودن وجود دارد باعث پایداری زندگیشان خواهد شد بنابراین گرایش بالایی به این سبک ازدواج از خود نشان می دهند. از دیگر دلایل تمایل این جوامع به ازدواج فامیلی می توان به موارد زیر اشاره کرد که عبارتند از:

• روابط بهتر زن با شوهر به دلیل آشنایی قبلی به اخلاق و رفتار شریک زندگیشان؛

• کاهش مشکلات با خانواده همسر به دلیل آشنا بودن طرفین؛

• استحکام روابط خانوادگی بین اقوام؛

• آسان تر بودن مذاکرات قبل از ازدواج در مورد مسائل مالی و گاه کم هزینه تر شدن تشریفات شروع زندگی؛

• حفظ ثروت خانواده ها و عدم ورود سرمایه هایشان به خانواده های غریبه.

یکی از دلایل بالا رفتن نرخ شیوع انواع بیماری ژنتیکی در جامعه، افزایش ضریب هم خونی بین زوجین است که با انجام ازدواج فامیلی نرخ آن افزایش پیدا می کند. ضریب هم خونی به معنی درصد مشابهت ژن های بین دو نفر است. هرچه ضریب هم خونی یا مشابهت ژن ها بین زوجین بیشتر باشد احتمال بروز بیماری ژنتیکی با الگوی توارث اتوزوم مغلوب بالاتر خواهد بود. بنابراین هر چه رابطه بیولوژیکی بین والدین نزدیک ‌تر باشد، احتمال اینکه فرزندان آن ها نسخه ‌های یکسانی از یک یا چند ژن مغلوب مضر را به ارث ببرند، بیشتر خواهد شد. 

در صورت وجود رابطه خویشاوندی بین زوجین و سابقه خانوادگی ابتلا به برخی انواع بیماری ژنتیکی، توصیه می شود که پیش از اقدام به بارداری به مشاور ژنتیک مراجعه کنند تا راهنمائی های لازم را دریافت نمایند. از جمله انواع بیماری ژنتیکی که در جلسه با مشاور ژنتیک مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از:

• نقایص مادرزادی یا ناهنجاری های مادرزادی؛

• اختلالات شنوایی؛

• اختلالات بینایی؛

• عقب ماندگی ذهنی یا ناتوانی در یادگیری؛

• تأخیر در رشد یا عدم رشد؛

• اختلالات خونی ارثی؛

• مرگ غیر قابل توضیح نوزاد؛

• صرع؛

• بیماری های شدید تشخیص داده نشده.

ازدواج خویشاوندی و عقب ماندگی ذهنی کودکان

یکی از بیماری های ژنتیکی که می تواند به دلیل ازدواج فامیلی زوجین در فرزندان بروز پیدا کند، عقب ماندگی ذهنی کودکان است. عقب ماندگی ذهنی (MR) به محدودیت های اساسی یک فرد مبتلا در عملکرد های اجتماعی و عدم توانایی او در یادگیری مهارت های جدید گفته می شود. بیماری عقب ماندگی ذهنی کودکان عمومأ قبل از 18 سالگی شروع شده و به عنوان یک سطح عملکرد ذهنی (که توسط آزمون های استاندارد برای بهره هوشی اندازه گیری می شود) تعریف می شود که بسیار کمتر از حد متوسط و شامل محدودیت های قابل توجه در مهارت های زندگی روزمره است. توجه داشته باشید که الگوی وراثتی بیماران عقب افتاده ذهنی متنوع بوده و مشاور ژنتیک با بررسی شجره نامه و سابقه خانوادگی فرد می تواند آن را تعیین کند. 

ضریب هوشی پایین و محدودیت در مهارت های انطباقی از نشانه های عقب ماندگی ذهنی است. گاهی اوقات پرخاشگری، خودآزاری و اختلالات خلقی با این ناتوانی همراه است. اگر عقب ماندگی ناشی از اختلالات کروموزومی یا سایر اختلالات ژنتیکی باشد، اغلب از دوران نوزادی علائم خود را بروز می دهد. 

به طور کلی، عقب ماندگی ذهنی کودکان (MR) بر اساس سطح IQ آن ها به 5 دسته طبقه بندی می گردد که عبارتند از:

• خفیف – IQ از (50-55) تا 70؛

• متوسط - IQ از (35-40) تا (50-55)؛

• شدید - IQ از (20-25) تا (35-40)؛

• عمیق - IQ زیر (20-25)؛

• با شدت نامشخص: این حالت زمانی تشخیص داده می شود که شک بالایی به وجود بیماری ژنتیکی عقب ماندگی ذهنی کودکان وجود داشته باشد، اما فرد را نمی توان با تست های استاندارد هوش آزمایش کرد.

علل ژنتیکی عقب ماندگی ذهنی

حدود 5 درصد از عقب ماندگی ذهنی ناشی از عوامل ارثی است. عقب ماندگی ذهنی ممکن است به دلیل یک ناهنجاری ژنتیکی، مانند سندرم X شکننده ایجاد شود. سندرم X شکننده، نقصی در کروموزوم تعیین کننده جنسیت و از شایع ترین علل ارثی عقب ماندگی ذهنی به شمار می رود. البته تا به امروز علل مختلفی برای ابتلای افراد به عقب ماندگی ذهنی کودکان شناخته شده اند که ژنتیک یکی از آن هاست. سایر عوامل دخیل در بروز عقب ماندگی ذهنی عبارتند از:

• برخی از عفونت های مادر در دوران بارداری (مانند سرخجه)؛

• مادری که در دوران بارداری از موادی مانند الکل استفاده کرده است؛

• برخی از شرایط روانی اجتماعی (مانند مشکلات مربوط به مراقبت، وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین، تحصیلات پایین والدین)؛

• قرار گرفتن مادر در معرض داروهای مختلف (مانند تالیدومید، والپروئیک اسید)؛

• قرار گرفتن مادر در معرض مواد شیمیایی محیطی .

به طور کلی، عقب ماندگی ذهنی کودکان یک بیماری ژنتیکی است که اصلی ترین علت شیوع آن در جامعه، ازدواج فامیلی است. در صورت وجود رابطه خویشاوندی بین زوجین توصیه می شود که با مراجعه به مشاور ژنتیک از انتقال بیماری های ژنتیکی به نسل بعد جلوگیری کنند. 

برای دریافت مشاوره رایگان و کسب اطلاعات بیشتر، میتوانید سوال خود را از طریق پلتفرم گفتگوی آنلاین و ارتباط با مشتریان در قسمت پایین صفحه (لوگوی MOMGENE) مطرح نموده و یا با شماره تلفن 42500-021 داخلی 562 تماس حاصل فرمایید.