سرطان های دستگاه گوارش

دستگاه گوارش (gastrointestinal cancers) مسیری به طول حدوداً 762 سانتی متر یا 7 متر و نیم است که از دهان تا مقعد امتداد دارد. هر چیزی که می خورید از مری عبور می کند و سپس در معده و روده کوچک پردازش می شود تا مواد مغذی از آن استخراج شود. در نهایت، مواد زائد از طریق روده بزرگ و راست روده از بدن شما خارج می شوند.

گاهی اوقات، تغییر یا جهش در DNA باعث رشد سلول های غیرطبیعی می شود و تومور در یکی از این اندام ها ایجاد می شود. شرایط و بیماری زمینه ای (مانند بیماری رفلاکس معده به مری، عفونت هلیکوباکتر پیلوری در معده، بیماری التهابی روده و... )، سبک زندگی و ژنتیک هر سه می توانند در ابتلا به سرطان دخیل باشند. به طور کلی، خطر بروز سرطان های دستگاه گوارش در مردان بیشتر است و با بالا رفتن سن افزایش می یابد. اما امروزه در مواردی از این بیماری، سرطان در افراد زیر 50 سال نیز تشخیص داده شده است.

سرطان دستگاه گوارش اصطلاحی است برای گروهی از سرطان ها که بر دستگاه گوارش (GI) تأثیر می گذارند. سرطان های رایج دستگاه گوارش عبارتند از:

- سرطان معده؛

- سرطان روده بزرگ (کولورکتال)؛

- سرطان روده کوچک؛

- سرطان کبد؛

- سرطان مری؛

- سرطان پانکراس.

انواع دیگر سرطان دستگاه گوارش مانند تومورهای استرومایی دستگاه گوارش، سرطان مقعد، سرطان مجرای صفراوی و کیسه صفرا کمتر شایع است.

سرطان دستگاه گوارش، یکی از شایع ترین سرطان هاست. با این وجود، در صورتی که بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود، درمان آن زمانی می تواند مؤثر باشد. به عنوان مثال، تشخیص زودهنگام سرطان کولورکتال که در بسیاری از موارد قابل درمان است، اهمیت ویژه ای دارد. به همین دلیل انجمن سرطان آمریکا توصیه می کند که غربالگری معمول سرطان کولورکتال باید از سن 45 سالگی شروع شود. 

 این گروه از سرطان ها در اثر سبک زندگی ناسالم مانند مصرف سیگار، قلیان، الکل و تغذیه نامناسب ایجاد می شوند. ایجاد تغییرات در سبک زندگی که شامل ورزش منظم، رژیم غذایی کم‌چرب و سرشار از میوه ها و سبزیجات و مصرف حداقل گوشت قرمز است، می تواند به میزان قابل توجهی به کاهش خطر ابتلا به سرطان دستگاه گوارش کمک کند. اما بین 5 تا 10 درصد موارد سرطان دستگاه گوارش می تواند ژنتیکی باشد. در صورت وجود سابقه خانوادگی، انجام غربالگری و چکاپ روتین و منظم می تواند در تشخیص زودهنگام بیماری مؤثر بوده و همچنین در صورت داشتن پولیپ و برداشت آن قبل از سرطانی شدن، می توان خطر ابتلا به این سرطان ها را به میزان زیادی کاهش داد.

علائم اولیه سرطان های دستگاه گوارش چیست؟

در سرطان دستگاه گوارش، اغلب اوقات تومورهای بسیار کوچک در مراحل اولیه معمولاً علائمی نداشته و تا زمانی که تومور به مراحل پیشرفته نرسد، علائم خاصی ظاهر نمی شود. علاوه بر این، علائم در هر یک از انواع سرطان متفاوت است؛

برای مثال، در سرطان مری، با بزرگ تر شدن تومور و باریک شدن عرض مری، بیماران معمولاً در بلع مشکل دارند. با رشد تومور، مری باریک تر می شود و حتی در بلعیدن مایعات نیز مشکل ایجاد می کند. سرطان مری همچنین می تواند باعث علائم سوء هاضمه، سوزش سر دل، استفراغ و خفگی شود. سرفه، گرفتگی صدا و کاهش وزن ناخواسته نیز از دیگر علائم این سرطان است و در موارد نادر بیماران ممکن است خون بالا بیاورند.

این در حالیست که در بیماری سرطان معده علائمی مانند سوء هاضمه، از دست دادن اشتها، کاهش وزن، خستگی یا ضعف، خونریزی (استفراغ خون یا دفع خون در مدفوع)، نفخ و درد را مشاهده می شود. 

درد شکم شایع ترین علامت سرطان کبد است که معمولاً پس از بزرگ شدن و پیشرفت تومور ایجاد می شود. از علائمی که می تواند در بیماران مبتلا به سیروز کبدی هشدار دهنده باشد، می توان به کاهش وزن بی دلیل یا تب های بی دلیل اشاره کرد. زردی چشم (یرقان)، تورم ناگهانی و مداوم شکم و همچنین تحلیل عضلات از دیگر علائم این نوع سرطان هستند.

سرطان پانکراس یا لوزالمعده نیز می توانند منجر به درد شکم شوند. مجاری صفراوی اصلی از میان پانکراس عبور می کند و اگر تومور، مجاری صفراوی را مسدود کند، بیمار ممکن است دچار زردی شود. در این حالت ممکن است چشم ها و پوست دچار زردی شده و رنگ ادرار نیز تیره گردد. سرطان کولورکتال (روده بزرگ) نیز باعث تغییرات در عملکرد روده یا خونریزی می شود.

تشخیص سرطان دستگاه گوارش

اگر پزشک معالج، پس از بررسی شرح حال کامل از علائم بیمار و انجام معاینه فیزیکی، مشکوک به سرطان دستگاه گوارش باشد، ممکن است یک یا تعداد از آزمایشات زیر را برای بررسی بیشتر درخواست نماید:

- آندوسکوپی : برای بررسی پوشش مری، معده و روده کوچک از نظر وجود تومور؛

- کولونوسکوپی : برای بررسی کولون و راست روده از نظر وجود پولیپ که می تواند سرطانی شود؛

- آزمایشات خون : برای بررسی تغییرات در فاکتورهای خون که می تواند نشانه ای از سرطان باشد؛

- MRI، اشعه ایکس، سونوگرافی، سی تی اسکن یا اسکن PET : برای بررسی وجود هرگونه بافت غیر طبیعی در هر نقطه از دستگاه گوارش (GI)؛

- بیوپسی : نمونه گیری از بافت غیر طبیعی و تجزیه و تحلیل آن در آزمایشگاه برای بررسی وجود سلول های سرطانی.

درمان سرطان های دستگاه گوارش

در صورتی که تومور در محلی از دستگاه گوارش (GI) تشکیل شده باشد که جراحی و برداشت آن امکان پذیر باشد، جراحی کمک زیادی به کنترل بیماری می کند. اما در صورتی که دسترسی به تومور سخت باشد یا برداشت آن به طور قابل توجهی بر عملکرد دستگاه گوارش تأثیر بگذارد، ممکن است ابتدا شیمی درمانی، پرتودرمانی یا درمان هدفمند انجام شود. برای موارد بسیار پیشرفته سرطان دستگاه گوارش که نمی توان به طور مؤثر درمان کرد، پزشکان ممکن است به جای درمان بیماری، علائم را کاهش دهند.

امروزه آزمایش های غربالگری سرطان می تواند در تشخیص زودهنگام (پیدا کردن سرطان قبل از ایجاد علائم) به فرد کمک کند. با تشخیص زودهنگام سرطان، گزینه های درمانی بیشتری برای بیمار وجود دارد و می تواند احتمال مرگ در اثر این بیماری را کاهش دهد. طبق مطالعات انجام شده در زمینه ژنتیک و سرطان، برخی ترکیبات ژنی خاص می تواند خطر ابتلای فرد به سرطان های مشخص را افزایش دهد. آزمایش های ژنتیکی ژنهایی که ارتباط آن ها با خطر ابتلا به سرطان های مختلف از جمله سرطان دستگاه گوارش ثابت شده را بررسی می کنند تا در صورت وجود خطر در ترکیب ژنتیکی فرد، با اصلاح سبک زندگی بتوان تا حد امکان از بروز بیماری و علائم آن جلوگیری کرد.