بیماری خودایمنی کلیه و درمان آن چیست؟

بیماری خودایمنی چیست؟

بیماری خودایمنی وضعیتی است که در آن سیستم ایمنی بدن شما به اشتباه به بافت های بدن شما را به عنوان بافت غریبه شناسایی کرده و آن را مورد حمله قرار دهد. بافت مورد حمله ممکن است که شامل پوست یا بافت های عصبی، اندام های گوارشی، کلیه ها و یا هر بافت دیگری باشد. 

سیستم ایمنی بدن به طور معمول از بدن در برابر میکروب هایی مانند باکتری ها و ویروس ها محافظت می کند. وقتی که حضور چنین مهاجمانی در بدن شناسایی شد، ارتشی از سلول های جنگنده برای حمله به عامل مهاجم فعال شده و بیگانه را از بین می برند. معمولا سیستم ایمنی می تواند تفاوت بین سلول های خارجی و سلول های خود را تشخیص دهد اما در یک بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن بخشی از بدن شما مانند مفاصل یا پوست یا کلیه را با یک عامل خارجی اشتباه می گیرد. در نتیجه، پروتئین هایی به نام اتوآنتی بادی آزاد می کند که به سلول های سالم حمله می کند. اگر بخواهید برخی از شایع ترین اختلالات خود ایمنی را بیشتر بشناسید، می توانیم دیابت نوع 1 را به شما معرفی کنیم که نتیجه حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های پانکراس است.

برخی از بیماری های خود ایمنی تنها یک اندام را هدف قرار می دهند (مانند آنچه که در مورد دیابت نوع 1 گفته شد). سایر بیماری‌ها مانند لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE)، کل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی باعث اختلال در شناسایی خودی از بیگانه در سیستم ایمنی می‌شود. با این حال مشخص شده است که برخی از افراد بیشتر از دیگران به بیماری خود ایمنی مبتلا می شوند. بر اساس یک مطالعه در سال 2014، زنان در مقایسه با مردان در حدود 2 به 1 به بیماری های خودایمنی مبتلا می شوند (به عبارت دیگر، 6.4 درصد از زنان در مقابل 2.7 درصد از مردان). اغلب این بیماری ها در سنین باروری زنان (15 تا 44 سالگی) خود را نشان می دهند. علاوه براین، برخی از بیماری های خودایمنی در گروه های قومی خاص شایع تر است. به عنوان مثال، لوپوس بیشتر افراد دارای نژاد آفریقایی-آمریکایی و اسپانیایی را تحت تاثیر قرار می دهد.

برخی از بیماری‌های خودایمنی، مانند مولتیپل اسکلروزیس و لوپوس، ممکن است که الگوی ابتلای خانوادگی را در برخی از خانواده های خاص نشان دهند. همه اعضای چنین خانواده هایی لزوماً به بیماری مشابهی مبتلا نیستند، اما استعداد ابتلا به یک بیماری خود ایمنی را به ارث می برند و نسبت به ابتلا به آن بیماری خاص مستعدتر از سایر افراد جامعه هستند.

از آنجایی که شیوع بیماری‌های خودایمنی در سطح جهان در حال افزایش است، محققان گمان می‌کنند که عوامل محیطی مانند عفونت‌ها و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا حلال‌ها نیز ممکن است در استعداد ابتلای افراد به بیماری ها دخالت داشته باشند. "رژیم غذایی غربی" یکی دیگر از عوامل خطر احتمالی برای ایجاد یک بیماری خودایمنی است. تصور می شود که خوردن غذاهای پرچرب، دارای قند بالا و بسیار فرآوری شده با التهاب مرتبط هستند که ممکن است باعث ایجاد پاسخ ایمنی در بدن افراد شود. با این حال، این مورد اخیر هنوز ثابت نشده است.

مطالعه ای که در سال 2015 برای بررسی علل این نوع بیماری ها انجام گرفت، فرضیه بهداشت را معرفی کرده است. براساس این نظریه، استفاده از واکسن ها و ضد عفونی کننده ها باعث شده است که امروزه کودکان به اندازه گذشته در معرض میکروب ها قرار نگیرند. عدم قرار گرفتن در معرض این عوامل می تواند توانایی سیستم ایمنی را برای شناسایی عوامل خارجی کاهش داده و افراد را به ابتلا به بیماری ها مستعدتر کند اما این دیدگاه هم نیازمند انجام مطالعات بیشتر جهت اثبات است.

انواع بیماری خودایمنی کلیه

انواع بیماری خودایمنی کلیه اغلب بیماری هایی پیچیده و نادر هستند که به دلیل حمله سیستم ایمنی به کلیه ها باعث مشکلاتی در توانایی کلیه‌ها برای تمیز کردن خون و کنترل مایعات در بدن می‌شود. در ادامه این مطلب قصد داریم به بررسی برخی از شایع ترین انواع بیماری خود ایمنی کلیه، علائم و تشخیص ایمونولوژیکی بیماری های خودایمنی کلیه و درمان این بیماری ها بپردازیم:

• نفریت ناشی از لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE):

تا دو سوم کودکان مبتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک (SLE) دچار التهاب (تحریک و تورم) در بخشی از کلیه ها می شوند که خون را فیلتر می کند. به این تورم گلومرولونفریت یا نفریت می گویند. این مشکل ممکن است به کلیه ها آسیب برساند و توانایی آن ها در پاکسازی خون از مواد زائد یا کنترل میزان مایعات بدن را از بین ببرد. بدون درمان مناسب، نفریت می تواند به کلیه ها آسیب زیادی وارد کند که معمولا قابل ترمیم نیست و تنها راه حل پیوند کلیه است؛

• واسکولیت مرتبط با ANCA:

اتوآنتی بادی‌های سیتوپلاسمی ضد نوتروفیل (ANCA) آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی هستند که باعث می‌شوند سلول‌های سیستم ایمنی بدن به اشتباه به عروق خونی کوچک در قسمت‌های مختلف بدن از جمله کلیه‌ها حمله کنند. این درگیری باعث تورم دیواره رگ های خونی می شود و جریان خون را به اندام های مهمی مانند کلیه ها محدود می کند. دو نوع اصلی واسکولیت ANCA عبارتند از پلی آنژیت میکروسکوپی (MPA) و گرانولوماتوز همراه با پلی آنژیت (GPA). بیماری GPA به عنوان گرانولوماتوز وگنر نیز شناخته می شود. برای تشخیص این بیماری، پزشک شما به طور منظم خون و ادرار کودک شما را برای شناسایی وجود یا عدم وجود علائم ناشی از مشکلات کلیوی بررسی می کند. درمان زودهنگام این بیماری می تواند به جلوگیری از آسیب دائمی به کلیه ها کمک کند؛

• پورپورای هنوخ-شونلاین (HSP):

پورپورای هنوخ-شونلاین (HSP) باعث تحریک و تورم عروق خونی کوچک می شود که می تواند منجر به بثورات پوستی برجسته، آرتریت (التهاب مفاصل)، درد شکم و نفریت (التهاب رگ های خونی در کلیه) شود. این مورد یکی از شایع ترین انواع واسکولیت (التهاب رگ های خونی) در کودکان است. پزشک فشار خون کودک شما را به طور منظم اندازه گیری می کند و علائم التهاب کلیه مانند خون یا پروتئین در ادرار را بررسی می کند. بسته به میزان شدت علائم بالینی، ممکن است کودک شما به بیوپسی کلیه و درمان دارویی نیاز داشته باشد. بیماری کلیوی طولانی مدت (به نام گلومرولونفریت) در حدود 5 درصد از کودکان مبتلا به HSP را مبتلا می کند. این کودکان معمولا 2 تا 10 ساله هستند، اما ممکن است که کودکان بزرگتر و نوجوانان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. درمان زودهنگام می تواند به جلوگیری از آسیب طولانی مدت به کلیه ها کمک کند؛

• سندرم گودپاسچر:

در سندرم گودپاسچر، آنتی بادی های غیر طبیعی (اتوآنتی بادی ها) به کلیه ها و ریه ها حمله می کنند. این درگیری باعث ایجاد آسیب دائمی در این اندام ها شده که با گذشت زمان رو به وخامت می گذارد. این بیماری نادر بیشتر مردان جوان را تحت تاثیر قرار می دهد اما در کودکان نیز اتفاق می افتد. درمان‌ این بیماری شامل درمان دارویی برای سرکوب سیستم ایمنی و پاکسازی خون (پلاسمافرزیس) برای حذف اتوآنتی‌بادی‌ها است؛

• پلی آرتریت ندوزا (PAN):

در این بیماری نادر، تحریک و تورم رگ های خونی (واسکولیت) به اندام های مختلف بدن آسیب می رساند. اگر رگ های خونی کلیه ها تحت تأثیر قرار گیرند، پلی آرتریت ندوزا باعث فشار خون بالا شده و بر عملکرد کلیه ها تأثیر می گذارد. معمولاً در این بیماران درمان دارویی برای سرکوب سیستم ایمنی انجام می شود؛

• سارکوئیدوز:

در سارکوئیدوز، سلول های سیستم ایمنی توده هایی به نام گرانولوما تشکیل می دهند که این توده ها ممکن است که در اندام های مختلف از جمله کلیه ها تجمع پیدا کنند. علاوه براین، سارکوئیدوز می تواند به دلیل تجمع کلسیم اضافی در ادرار منجر به سنگ کلیه شود. علائم در افراد از خفیف تا شدید متفاوت است و برخی از افراد هیچ علائم بارزی ندارند که نیاز به درمان داشته باشند. در خصوص سایر بیماران درمان دارویی توصیه می شود.

علائم بیماری خود ایمنی کلیه

علائم اولیه بسیاری از بیماری های خودایمنی بسیار مشابه هستند. بنابراین گاهی شناسایی بیماری خودایمنی جدید مرتبط با نارسایی کلیوی و افتراق آن از عوارض مربوط به سایر بیماری های خودایمنی ممکن است که بسیار دشوار باشد. برخی از علائم مشترک بین انواع بیماری های خودایمنی شامل موارد زیر هستند:

- خستگی؛

- درد عضلانی؛

- تورم و قرمزی؛

- تب با درجه پایین؛

- مشکل در تمرکز؛

- بی حسی و گزگز در دست ها و پاها؛

- ریزش مو؛

- بثورات پوستی.

با این وجود، هر یک از این بیماری ها ممکن است که علائم منحصر به فرد خود را نیز داشته باشد. به عنوان مثال، دیابت نوع 1 معمولا باعث تشنگی شدید، کاهش وزن و خستگی می شود اما علائم اختصاصی IBD شامل درد شکم، نفخ و اسهال است. در بیماری های خودایمنی مانند پسوریازیس یا آرتریت روماتوئید، علائم ممکن است که به صورت دوره ای ظاهر شوند و از بین بروند. دوره ای که علائم خود را بروز می دهند، شعله ور شدن، و دوره ای که علائم از بین می روند، بهبودی نامیده می شود.

تست های تشخیصی بیماری های خود ایمنی 

در ابتدای باید بدانید که هیچ آزمایش واحدی نمی تواند همه بیماری های خود ایمنی را تشخیص دهد. در صورتی که بیماری مشکوک به ابتلا به یکی از این بیماری ها باشد، پزشک از ترکیبی از آزمایش ها و بررسی علائم و معاینه فیزیکی برای تشخیص قطعی بیماری استفاده می کند. با این حال، آزمایش آنتی بادی ضد هسته ای (ANA) اغلب یکی از اولین آزمایش هایی است که پزشکان زمانی که با علائم مشابه بیماری های خودایمنی مواجه می شوند، از آن استفاده می کنند. در صورتی که نتیجه این آزمایش مثبت شود، به این معنی است که شما ممکن است به یک بیماری خود ایمنی مبتلا باشید، اما دقیقاً مشخص نمی کند که به کدام بیماری مبتلا هستید. این آزمایش در زمینه وجود یا عدم وجود یک بیماری خودایمنی هم به صورت قطعی عمل نمی کند و نتیجه آن باید با تست های تکمیلی و اختصاصی تر مورد بررسی قرار بگیرد. 

آزمایشات تخصصی تری که در این موارد پیشنهاد می شوند، به دنبال اتوآنتی بادی های خاص تولید شده در برخی بیماری های خودایمنی هستند. علاوه براین، پزشک ممکن است که آزمایش‌های غیر اختصاصی را برای بررسی التهابی که این بیماری‌ها در بدن ایجاد می‌کنند انجام دهد.

درمان بیماری خودایمنی کلیه

روش های فعلی در علوم پزشکی نمی‌توانند بیماری‌های خودایمنی را درمان کنند، اما می‌توانند پاسخ ایمنی نامناسب را کنترل کرده و درد و التهاب را تا حد امکان کاهش دهند. داروهای مورد استفاده برای درمان این بیماری ها عبارتند از:

- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (Motrin، Advil) و ناپروکسن (Naprosyn)؛

- داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی.

در کنار این داروها، بسته به نوع بیماری، درمان هایی نیز برای تسکین علائمی مانند درد، تورم، خستگی و بثورات پوستی پیشنهاد می شوند.

داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم نیز ممکن است به بیمار کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد و اثربخشی درمان در وی بیشتر شود. علاوه براین، کنترل ذهن و مدیریت استرس یکی از مراحل اصلی و مهم در کنترل بیماری و علائم آن است.