مراحل پیوند سلول های بنیادی
ممکن است سوالات زیر ذهن شما را درگیر کرده باشد:
- کاربرد سلول های بنیادی چیست؟
- پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان چیست؟
- پیوند سلول های بنیادی خون ساز (HSC) چیست؟
سلول درمانی یکی از روش های نوین در شاخه پزشکی به خصوص درمان سرطان ها است. کاربرد سلول بنیادی به این صورت است که استفاده از سلول درمانی برای متوقف کردن و درمان بیماری، بهبود اندام های آسیب دیده و درنهایت درمان سرطان ها که اکنون یک هدف بسیار مهم برای بسیاری از دانشمندان است استفاده می شود. پیوند سلول های بنیادی مغز استخوان، از جمله روش های درمانی است که در آن سلول مغزاستخوان با سلول های سالم جایگزین می شوند. این سلول ها را می توان یا از خود فرد تأمین کرد و یا از یک اهدا کننده دریافت نمود. نام دیگر پیوند مغز استخوان، پیوند سلول های بنیادی است که از آن برای درمان انواع مختلف سرطان ها مانند لوکمی، میلوما، لنفوم و سایر بیماری های سیستم ایمنی و خونی استفاده می شود و با استفاده از این روش می توان سلول های سرطانی را از بین برد.
سلول بنیادی
در این قسمت به بررسی دو سوال زیر می پردازیم:
- سلول های بنیادی چیست؟
- مغز استخوان چیست؟
سلول های بنیادی سلول های خاصی هستند که توانایی تبدیل به انواع مختلفی از سلول های بدن را دارند. سلول های بنیادی انواع مختلفی دارند. برخی در جنین و برخی نیز در بزرگسالان وجود دارند. انواع سلول های بنیادی بزرگسالان عبارتند از:
- سلول های بنیادی خون ساز (HSC)؛
- سلول های بنیادی مزانشیمی؛
- سلول های بنیادی عصبی؛
- سلول های بنیادی اپیتلیال
و انواع سلول های بنیادی بندناف جنینی عبارتند از:
- سلول های بنیادی جنینی (ESCs):
این دسته از سلول های بنیادی در بدن افراد بزرگسال یافت نمی شود و فقط در مراحل اولیه تکوین جنین در مرحله بلاستوسیت وجود دارد. ESCs ها را از توده سلولی جنینی در روز پنجم پس از لقاح می توان برداشت کرد. برای رسیدن به این سلول های بنیادی جنینی، لایه خارجی بلاستوسیت از بین رفته و سلول های توده داخلی را برمی دارند. این سلول ها توانایی تبدیل به تمامی انواع سلول های بدن را داشته و می توانند یک ارگانیسم کامل را ایجاد کنند؛
- سلول های بنیادی پرتوان القایی (iPSC):
این گروه از سلول های بنیادی در آزمایشگاه ها از سلول های تمایز یافته تولید می شوند.
بافت مغز استخوان نرم و اسفنجی است که در آن سلول های بنیادی خونساز یافت می شود. در روش پیوند مغزاستخوان، سلول های بنیادی سالم به مغز استخوان یا خون شما پیوند زده می شود که این توانایی بدن شما را برای ایجاد گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌های مورد نیاز خود بازیابی می‌کند.
ارزیابی و آمادگی های پیش از پیوند
در بحث درمان سرطان و در روش سلول درمانی با استفاده از پیوند سلول های بنیادی لازم است که سلول ها از لحاظ برخی مارکرها بررسی شده تا پس از اتمام فرآیند پیوند، به اصطلاح پیوند پس زده نشود و فرد بهبود پیدا کند. فاکتورهایی که در این موارد بررسی می شوند عبارتند از:
- تعیین نوع HLA با آزمایش خون؛
- انجام معاینات فیزیکی و بررسی سوابق پزشکی؛
- بیوپسی یا نمونه برداری از مغز استخوان؛
- انجام سی تی اسکن یا MRI؛
- انجام آزمایشات قلبی؛
- معاینه ریه؛
- آزمایش‌های خون، مانند شمارش کامل خون، آزمایشات شیمیایی خون و غربالگری ویروس هایی مانند هپاتیت B، CMV و HIV.
آشنایی با مراحل پیوند سلول های بنیادی یا پیوند مغز استخوان
پیوند سلول های بنیادی یا مغز استخوان یک فرآیند طولانی و پیچیده است. اگر سلول های بنیادی از خود فرد تهیه شوند پیوند آن ها در 4 مرحله انجام می شود که عبارتند از:
- مرحله 1- جمع آوری سلول های بنیادی: این مرحله چندین روز طول کشیده و پزشک با تزریق انواعی از داروها، باعث افزایش سلول های بنیادی خواهد شد و پس از چند روز از طریق سیاهرگ بازو یا قفسه سینه نمونه گیری انجام می شود.
- مرحله 2- درمان های پیش از پیوند: در این مرحله حدود 5 تا 15 روز قبل از پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول های بنیادی بیمار را تحت درمان با دوز بالایی از شیمی درمانی و گاهی پرتو درمانی قرار می دهند.
- مرحله 3- بازیابی سلول های بنیادی: این مرحله در روز پیوند انجام می شود. برای هر دوز از سلول های بنیادی حدود 30 دقیقه زمان لازم است که به آن Infusion گفته می شود و در آن ES ها از طریق کاتتر وارد جریان خون می شوند.
- مرحله 4- ریکاوری: پزشک شما با دقت، بهبود و رشد سلول های شما را زیر نظر خواهد داشت و لازم است شما برای کاهش عفونت، آنتی بیوتیک مصرف کنید.
اما اگر سلول های بنیادی از فرد دیگری تأمین شده باشد مراحل پیوند سلول های بنیادی یا پیوند مغز استخوان برای درمان سلول های سرطانی متفاوت خواهد بود که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد:
- مرحله 1- شناسایی اهداکننده مناسب: در این مرحله باید فردی که از لحاظ نوع HLA با فرد بیمار مطابقت داشته باشد، یافت گردد.
- مرحله 2- جمع آوری سلول های بنیادی از اهدا کننده: در این مرحله سلول های بنیادی یا از خون اهدا کننده یا از مغز استخوان آن برداشت می شوند. اگر برداشت خون از فرد باشد، چند روز قبل از انجام آن، داروهایی برای او تجویز می گردد که منجر به بالا رفتن سطح گلبول های سفید آن ها خواهد شد. اما اگر نیاز به سلول های بنیادی مغزاستخوان باشد، به آن برداشت مغز استخوان گفته شده و در اتاق عمل انجام خواهد شد.
- مرحله 3- درمان های پیش از پیوند: این مرحله 5 تا 7 روز به طول می انجامد که فرد بیمار را تحت درمان با دوز بالایی از شیمی درمانی و گاهی پرتو درمانی قرار می دهند. این کار باعث آماده شدن بدن برای دریافت سلول های بنیادی خواهد شد.
- مرحله 4- بازیابی سلول های بنیادی: این مرحله در همان روز پیوند انجام می شود که سلول های بنیادی از فرد اهدا کننده از طریق کتتر وارد بدن بیمار شده و کمتر از 1 ساعت زمان می برد.
- مرحله 5- ریکاوری