تفاوت اهدای سلول بنیادی مغز استخوان، خون محیطی و خون بندناف

برای همه بیمارانی که نیاز به پیوند سلول های بنیادی دارند، این امکان وجود ندارد که یک اهداکننده مناسب پیدا شود. بنابراین دولت ها در همه کشورهای جهان از افراد بین سنین 18 تا 50 سال می خواهند که برای اهدای سلول های بنیادی داوطلب شوند.

سلول های بنیادی «سلول های اصلی» بدن هستند. این سلول ها غیرتخصصی بوده و می توانند به سلول هایی تبدیل شوند که بدن بیمار به آن ها نیاز دارد. امروزه به کمک تحقیقات انجام شده در زمینه سلول های بنیادی، تعداد بیماری هایی که می توان با پیوند سلول های بنیادی درمان نمود، رو به افزایش است. در برخی بیماری ها مانند سرطان به ویژه انواع سرطان خون، اهدای سلول های بنیادی می تواند تنها و آخرین راه حل باشد. سلول های بنیادی که به روش های مختلفی از شخص اهدا کننده گرفته شده، به بیمار انتقال داده می شود و در بدن او به سلول های سالم تبدیل می گردد. 

با تقسیم شدن سلول هایی به نام سلول های بنیادی خون که در مغز استخوان وجود دارند، تمام سلول های خون تولید می شوند. سلول های خونی رشد می کنند و به محض اینکه فعال شدند، به جریان خون وارد می شوند. سلول های موجود در خون، عمر محدودی دارند؛ به این معنی که بدن باید به طور مداوم سلول های جدید تولید کند. در نتیجه این سیستم، به طور مداوم خون تازه حاوی سلول های عملکردی را برای بدن می سازد. 

برای مثال، سلول های بنیادی تولید کننده خون (سلول های بنیادی خونساز) در خون بند ناف وجود دارند و از آن ها در درمان بیماران مبتلا به انواع سرطان های خون استفاده می شود. سایر بیماری های قابل درمان با سلول های بنیادی عبارتند از: سرطان های خون، نارسایی مغز استخوان، اختلالات خونی مانند کم خونی داسی شکل یا تالاسمی، نقص سیستم ایمنی و اختلالات متابولیک (اختلالاتی که بر تجزیه مواد زائد در بدن تأثیر می گذارد).

مبنع سلول های بنیادی

سلول های بنیادی را می توان از 3 منبع مختلف جمع آوری کرد:

- مغز استخوان؛

- خون محیطی (در حال گردش در بدن)؛

- خون بند ناف.

مغز استخوان

استخراج خون مغز استخوان شامل برداشتن سلول های بنیادی از استخوان های لگن شما است. این کار با استفاده از سوزن و سرنگ تحت بیهوشی عمومی در بیمارستان انجام می شود که 1 تا 2 ساعت طول می کشد. پس از عمل برداشت مغز استخوان، باید تا 48 ساعت در بیمارستان و سپس تا پنج روز دوره نقاهت در خانه داشته باشید. 

عوارض اهدای مغز استخوان

اهدای مغز استخوان، برای اهداکنندگان خطرات زیادی به دنبال ندارد و عوارض جدی نادر است و بر اساس برنامه ملی اهدای مغز استخوان، 2و4% از افرادی که مغز استخوان اهدا می کنند، یک عارضه جدی را تجربه می کنند. اما در هر صورت، اهدای مغز استخوان با روش جراحی انجام پذیر است و جدی ترین خطر مرتبط با اهدای مغز استخوان می تواند اثرات داروی بیهوشی در حین جراحی باشد.

عوارض نادر می‌تواند شامل عفونت، آسیب عصبی یا عضلانی یا آسیب در محل های ورود سوزن به مغز استخوان باشد. عوارض دیگری مانند گلودرد یا حالت تهوع نیز ممکن است در اثر بیهوشی ایجاد شود. همچنین اگر نیاز به دریافت خون از شخص دیگری باشد، ممکن است در پیوند مغز استخوان واکنش های انتقال خون نیز در بدن شخص دریافت کننده رخ دهد.

جمع آوری سلول های بنیادی خون محیطی

در این روش، از چند روز قبل از اهدای خون، به اهدا کننده به صورت روزانه دارویی تزریق می شود. این دارو مغز استخوان را وادار به تولید گلبول‌های سفید خون و ورود سلول‌های مغز استخوان به خون می کند.

در روز اهدای سلول های بنیادی خون محیطی، خون از طریق لوله ای باریک به نام کاتِتِر (که تحت یک عمل جراحی در درون رگ های خونی بازو، گردن، قفسه سینه یا کشاله ران قرار داده می شود) از بدن خارج می شود و درون دستگاهی می چرخد تا سلول های بنیادی از سایر سلول های خونی جداسازی شود. سپس خون مجدداً در همان لحظه از طریق لوله دیگری که به کاتتر متصل است، به بدن برمیگردد. این فرآیند چند روز باید به مدت 2 تا 4 ساعت انجام شود تا سلول های بنیادی به میزان کافی جمع آوری شود.

عوارض جانبی جمع آوری سلول های بنیادی خون محیطی

شایع ترین عوارض جانبی تزریق دارو قبل از اهدا، درد استخوان و سردرد است. این دارو علاوه بر دردهای استخوانی می تواند باعث درد عضلات، ضایعات پوستی، خستگی و تهوع نیز شود. عوارض جانبی دیگر در این روش می تواند شامل لخته شدن خون و همچنین عوارض احتمالی کاتتر مانند مسدود شدن و عفونت کاتتر یا مشکل در قرار دادن کاتتر در ورید باشد. البته این موارد پس از پایان فرآیند اهدای خون محیطی از بین خواهند رفت.

جمع آوری خون بند ناف

خون بندناف خونی است که پس از تولد نوزاد در جفت و بندناف باقی می ماند. خون بند ناف حاوی سلول های خاصی به نام سلول های بنیادی خونساز است. سلول های بنیادی خونساز سلول های نابالغی هستند که می توانند به انواع سلول های خونی مانند گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت ها تبدیل شوند. سلول های بنیادی خونساز، مشابه با همان نوع سلول هایی بنیادی هستند که در پیوند مغز استخوان وجود دارند و می توان با جمع آوری و ذخیره آن، در آینده برای درمان برخی بیماری ها از آن ها استفاده نمود.

خون بندناف، غنی از سلول های بنیادی خون است و می توان از آن ها برای درمان بسیاری از سرطان ها، نقص های ایمنی و اختلالات ژنتیکی استفاده کرد. جمع آوری خون بندناف هیچگونه خطری برای مادر یا نوزاد نخواهد داشت و می توان پس از بریدن بندناف نوزاد و جدا نمودن او از مادر، خون درون بندناف را قبل از دور انداختن، جمع آوری و در بانک خون بندناف ذخیره نمود. 

سلول های خون بندناف را می توان بعد از جداسازی از خون، در 2 نوع بانک ذخیره خون بندناف عمومی و خصوصی ذخیره نمود. سلول های بنیادی در بانک ها تحت شرایط استاندارد در دمای -196 فریز و نگهداری خواهند شد تا در آینده در صورت نیاز به درمان مورد استفاده قرار گیرد.

سلول های بنیادی مغز استخوان و خون بند ناف هر دو باعث ایجاد سایر سلول های خونی می شوند. با این حال، گاهی اوقات سلول های بنیادی خون بند ناف به دلایل متعددی از نظر پزشکی می توانند نسبت به سلول های مغز استخوان گزینه بهتری باشند.