فشار خون چیست؟

همه ما در طول زندگی خود، با عوارض ناشی از فشار خون بالا یا فشار خون پایین برخورد داشته ایم. اما اگر بخواهیم که تعریف فشار خون را به صورت کلی بگوییم، باید گفت که فشار خون، مقدار مقاومتی است که خون در زمان عبور از داخل رگ ها با آن مواجه می شود. فشار خون طبیعی، فشار خون بالا و فشار خون پایین، انواع فشار خون هستند. محدوده تعیین فشار خون طبیعی بسته به سن و جنس افراد متفاوت است؛ اما به طور کلی، فشار خون بالاتر از 12 به عنوان فشار خون بالا و فشار خون کمتر از 8 به عنوان فشار خون پایین در نظر گرفته می شود و افرادی که در حدفاصل این دو عدد هستند به عنوان افراد دارای فشار خون طبیعی در نظر گرفته می شوند. 

اگرچه فشار خون خارج از محدوده طبیعی باعث بروز مشکلاتی در افراد بیمار می شود، عوارض مرتبط با فشار خون بالا بسیار خطرناک تر از فشار خون پایین است و بنابراین لازم است که به دقت و در اسرع وقت کنترل شود. در اینجا قصد داریم هر آنچه باید درباره فشار خون بدانیم را با هم مرور کنیم.

علائم فشار خون بالا و پایین

فشار خون در بزرگسالان به پنج دسته کلی تقسیم بندی می شود:

• سالم: فشار خون کمتر از 120/80 میلی متر جیوه؛

• افزایش یافته: عدد سیستولیک بین 120 تا 129 میلی متر جیوه و عدد دیاستولیک کمتر از 80 میلی متر جیوه است. پزشکان معمولاً داروهای درمان فشار خون را برای این بیماران تجویز نمی کنند و تنها آن ها را به تغییر در سبک زندگی تشویق می نمایند؛

• مرحله 1 فشار خون بالا: عدد سیستولیک بین 130 تا 139 میلی متر جیوه یا عدد دیاستولیک بین 80 تا 89 میلی متر جیوه است؛

• مرحله 2 فشار خون بالا: عدد سیستولیک 140 میلی متر جیوه یا بیشتر و یا عدد دیاستولیک 90 میلی متر جیوه یا بیشتر است؛

• بحران فشار خون: عدد سیستولیک بیش از 180 میلی متر جیوه یا عدد دیاستولیک بیش از 120 میلی متر جیوه است. فشار خون در این محدوده نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. اگر علائمی مانند درد قفسه سینه، سردرد، تنگی نفس یا تغییرات بینایی در زمانی که فشار خون به این میزان بالا است رخ دهد، بیمار باید سریعا به اورژانس انتقال یافته و تحت درمان فشار خون قرار گیرد.

فشار خون بالا معمولاً هیچ علامتی ندارد و بسیاری از افراد مبتلا هیچ علامتی را بروز نخواهند داد. ممکن است سال‌ها یا حتی دهه‌ها طول بکشد تا این وضعیت به حدی شدید شود که علائم خود را آشکار کنند. حتی در این شرایط نیز ممکن است که علائم فشار خون با مشکلات دیگری اشتباه گرفته شوند. 

نشانه‌های فشار خون شدید شامل موارد زیر باشد:

• گرگرفتگی؛

• لکه های خون در چشم (خونریزی زیر ملتحمه)؛

• سرگیجه.

لازم است بدانید که فشار خون شدید معمولاً باعث خونریزی بینی یا سردرد نمی شود، مگر در حالتی که بحران فشار خون رخ دهد. 

شاید این سوال برای شما پیش آمده باشد که وقتی فشار خون هیچ علامتی ندارد، چگونه می توان فشار خون را کنترل کرد؟ پاسخ این است که بهترین راه برای تشخیص فشار خون بالا، کنترل و اندازه گیری منظم آن است. توصیه می شود که حتی افرادی که کاملا سلامت هستند و هیچ سابقه خانوادگی برای ابتلا به این بیماری ندارند نیز بررسی دوره ای فشار خون را به منظور شناسایی زودهنگام این بیماری و اقدام جهت درمان فشار خون در مراحل اولیه آن انجام دهند. 

برخلاف فشار خون بالا، علائم فشار خون پایین از مراحل ابتدایی خود قابل شناسایی است و معمولا به مرحله خطرناکی نمی رسد. فشار خون پایین معمولا با علائمی چون رنگ پریدگی، سردی دست و پا همراه است. در موارد شدید، ممکن است که بیمار دچار عرق سرد و یا غش شود. در تمامی این موارد، درمان فوری و سریع بیمار تنها با تجویز نوشیدنی ها یا در موارد شدید سرم قندی/نمکی انجام می شود و بنابراین از لحاظ پزشکی معمولاً وضعیت خطرناکی به حساب نمی آید.

عواملی که فشار خون را بالا می برند

دو نوع فشار خون بالا وجود دارد هر کدام علل متفاوتی دارند:

1. فشار خون اصلی (اولیه):

فشار خون اصلی که آن را فشار خون اولیه نیز می نامند، با گذشت زمان ایجاد می شود. اکثر مبتلایان به فشار خون، دچار این نوع فشار خون هستند. ترکیبی از عوامل ممکن است که در ایجاد فشار خون ضروری نقش داشته باشند که در زیر معرفی شده اند:

• ژنتیک افراد: برخی افراد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به فشار خون هستند که می تواند نتیجه جهش های ژنی یا ناهنجاری های ژنتیکی به ارث رسیده از والدین باشد؛

• سن: افراد بالای 65 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به فشار خون هستند؛ 

• نژاد: افراد سیاه پوست بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون قرار دارند؛

• چاقی: چاقی می تواند منجر به مشکلات قلبی و همچنین جمله فشار خون بالا شود؛

• اعتیاد به الکل: افرادی که مصرف الکل بالاتری دارند، احتمال ابتلای آن ها به فشار خون بالا بیشتر است؛

• کم تحریکی: فقدان تناسب اندام با فشار خون بالا مرتبط است؛

• دیابت و/یا سندرم متابولیک: افراد مبتلا به دیابت یا سندرم متابولیک در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون هستند؛

• مصرف زیاد سدیم: مطالعات نشان داده است که بین مصرف بالای سدیم (بیش از 1.5 گرم در روز) و فشار خون بالا ارتباطاتی وجود دارد.

2. فشار خون ثانویه:

فشار خون ثانویه اغلب به سرعت رخ می دهد و می تواند شدیدتر از فشار خون اولیه باشد. برخی از رایج ترین عواملی که می توانند باعث ایجاد فشار خون ثانویه شوند عبارتند از:

o بیماری های کلیوی؛

o آپنه انسدادی خواب؛

o نقص مادرزادی قلب؛

o مشکلات تیروئید؛

o عوارض جانبی داروها؛

o مشکلات غده فوق کلیوی؛

o انواع خاصی از تومورهای غدد درون ریز.

اگر پزشکتان تشخیص دهد که شما مبتلا به فشار خون اولیه هستید، تغییرات سبک زندگی ممکن است به کاهش عوارض و یا علائم مربوط به فشار خون بالا کمک کند. اگر تغییرات سبک زندگی به تنهایی کافی نباشد، یا اگر اثربخشی آن ها متوقف شود، پزشک ممکن است دارو تجویز کند.

در مقابل، اگر پزشک شما تشخیص دهد که مشکل شما ثانویه بوده و نتیجه وجود اختلال دیگری است، درمان خود را بر روی حذف آن علت زمینه ای متمرکز می کند. به عنوان مثال، اگر دارویی که مصرف می کنید، عامل بروز فشار خون در شما بوده باشد، پزشک درمان را با سایر داروهای فاقد چنین عوارض جانبی ادامه می دهد. گاهی اوقات، فشار خون بالا با وجود حذف علت زمینه ای، همچنان پایدار می ماند. در این صورت، پزشک ممکن است شما را تشویق کند که با ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی و مصرف داروهای مناسب، به کاهش فشار خون خود کمک کنید.

برنامه های درمانی که برای فشار خون بالا توصیه می شوند ممکن است که به مروز زمان تغییر یابند؛ زیرا بدن ممکن است در مقابل اثرات داروهای مختلف، به مرور زمان مقاوم شود. بنابراین در صورتی که به هر دلیلی مجبور به استفاده از داروهای ضد فشار خون هستید، بررسی منظم وضعیت فشار خون خود را ترک نکرده و به صورت دوره ای جهت ارزیابی عملکرد داروهای مصرفی خود به پزشک مراجعه کنید.