پرکاری تیروئید چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

تیروئید پرکار یا پرکاری تیروئید، در شرایطی ایجاد می شود که سطح تولید و ترشح هورمون های غده تیروئید به طور غیر طبیعی افزایش می یابد. این موضوع باعث بالا رفتن متابولیسم شده و بنابراین سایر قسمت های بدن را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. هورمون هایی که توسط غده تیروئید سنتز می شوند، شامل تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) می باشند. 

غده تیروئید چه عملکردی در بدن دارد؟

غده تیروئید، اندامی پروانه ای شکل در قسمت جلوی گردن است. این اندام از طریق هورمون های مختلفی که تولید و ترشح می کند می تواند در بسیاری از عملکردهای اصلی بدن تاثیر گذار باشد که عبارتند از:

• کنترل ضربان قلب؛

• تنظیم دمای بدن؛

• کنترل متابولیسم.

با توجه به نقش این غده در کارکرد اندام های بدن، اگر تغییری در سطح این هورمون ایجاد شود، باعث ایجاد کم کاری یا پرکاری تیروئید می گردد. 

علائم پرکاری تیروئید چیست؟

حقایقی درباره پرکاری تیروئید وجود دارد. علائم پرکاری تیروئید می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• عصبی بودن یا تحریک پذیری؛

• احساس خستگی؛

• ضعف عضلانی؛

• مشکل در تحمل گرما و تعریق بیش از حد؛

• مشکل خواب؛

• ریزش مو؛

• لرزش که معمولا در دستان اتفاق می افتد؛

• ضربان قلب سریع و نامنظم؛

• تغییر صدا؛

• حرکات مکرر روده یا اسهال؛

• کاهش وزن؛

• نوسانات خلقی؛

• گواتر (بیماری است که در آن غده تیروئید بزرگ شده و باعث می شود که گردن فرد متورم به نظر برسد. این بیماری گاهی اوقات می تواند باعث ایجاد مشکل در تنفس یا بلع گردد.).

در خصوص تیروئید پرکار باید به این نکته توجه داشته باشید که افراد بالای 60 سال علائم متفاوتی را نسبت به جوانان بروز می دهند. برای مثال، ممکن است اشتهای خود را از دست داده یا از دیگران کناره گیری کنند. گاهی اوقات ممکن است که تیروئید پرکار با افسردگی یا زوال عقل اشتباه گرفته شود.

علت پرکاری تیروئید چیست؟

تیروئید پرکار می توانند علل مختلفی داشته باشد که منجر به تولید و ترشح مقادیر بیشتر از حالت نرمال هورمون تیروئید شوند که در اینجا به توضیح آن ها خواهیم پرداخت:

1) بیماری گریوز:

این حالت شایع ترین علت تولید مقادیر بالای انواع هورمون تیروئید می باشد و حدود 85% موارد را تشکیل می دهد. در بیماری گریوز سیستم ایمنی فرد به غده تیروئید حمله کرده و منجر به تولید بیش از حد انواع هورمون تیروئید خواهد شد. این بیماری ارثی بوده و اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به بیماری گریوز باشد، این احتمال وجود دارد که سایر اعضای خانواده نیز به آن مبتلا شوند؛

2) تیروئیدیت:

تیروئیدیت اختلالی است که به معنای التهاب غده تیروئید می باشد که در برخی افراد دردناک بوده و علائمی را بروز می دهد اما در برخی دیگر کاملا بدون درد و نشانه است. در برخی خانم ها حدود یک سال پس از زایمان دچار التهاب غده تیروئید می گردند که به آن تیروئیدیت پس از زایمان گفته می شود.؛

3) مصرف مقادیر بالای ید:

ید یک ماده معدنی است که تیروئید از آن برای تولید هورمون تیروئید استفاده می کند. اگر فردی در معرض خطر پرکاری تیروئید باشد و ید بیش از حد مصرف کند (از طریق رژیم غذایی یا داروها)، می تواند باعث شود که غده تیروئید مقادیر بالایی از انواع هورمون تیروئید را تولید کند. به عنوان مثال آمیودارون، دارویی که حاوی مقدار زیادی ید بوده و می تواند باعث پرکاری تیروئید شود؛

4) ندول های تیروئیدی:

ندول های تیروئیدی به توده یا رشد سلول های موجود در غده تیروئید فرد گفته می شود. این ندول ها به ندرت سرطانی می شوند اما قادرند که مقادیر بالایی از انواع هورمون تیروئید را تولید کنند. 

چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتلا به تیروئید پرکار قرار دارند؟

بیماری پرکاری تیروئید می تواند در همه افراد ایجاد شود اما برخی به علت شرایط خاصی که دارند استعداد بالاتری در این زمینه خواهند داشت که عبارتند از:

• سنین بالای 60 سال؛

• جنسیت (در زنان پرکاری تیروئید شیوع بیشتری دارد.)؛

• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به تیروئید پرکار؛

• مبتلا بودن به دیابت نوع 1 و 2؛

• مصرف بیش از حد ید؛

• ابتلا به کم خونی پرنیسیوز؛

• جراحی غده تیروئید؛

• استفاده از داروهای حاوی ید؛

• بارداری در 6 ماه گذشته؛

• استفاده از محصولات حاوی نیکوتین.

عوارض پرکاری تیروئید 

تیروئید پرکار اگر درمان نشود می تواند مشکلات متعددی را برای فرد ایجاد کند که عبارتند از:

• ضربان قلب نامنظم که می تواند منجر به لخته شدن خون، سکته مغزی، نارسایی قلبی و سایر مشکلات قلبی می گردد؛

• بیماری چشمی به نام افتالموپاتی گریوز که می تواند باعث دوبینی، حساسیت به نور و درد چشم شود. در موارد نادر نیز می تواند منجر به از دست دادن بینایی گردد؛

• نازک شدن استخوان ها و پوکی استخوان؛

• مشکلات باروری در زنان؛

• عوارض بارداری مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد در هنگام تولد، فشار خون بالا در بارداری و سقط جنین.

تشخیص تیروئید پرکار

زمانی که یک فرد با علائم پرکاری تیروئید به پزشک مراجعه می کند، در ابتدا پزشک معالج سوالاتی را در خصوص نشانه های بالینی بروز یافته در فرد می پرسد و در مرحله بعد به منظور تشخیص دقیق بیماری آزمایشاتی را تجویز می کند که عبارتند از:

1) پنل تیروئید: در این آزمایش خون سطح انواع هورمون تیروئید (T3 و T4) و هورمون محرک تیروئید (TSH) را اندازه گیری می کنند؛

2) روش اسکن غده تیروئید: در این تکنیک، یک فرد تکنسین مقدار از ید رادیواکتیو را به فرد تزریق کرده تا جذب تیروئید گردد. سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص از غده تیروئید عکس گرفته می شود تا ندول ها و سایر مشکلات این اندام مورد ارزیابی قرار گیرد؛

3) تست جذب ید رادیواکتیو: در این روش فرد بیمار مقدار کمی از ید رادیواکتیو را می بلعد. سپس با کمک دستگاهی به نام پروب گاما میزان ید جمع آوری شده در تیروئید اندازه گیری می شود و اگر میزان جذب اشعه زیاد باشد احتمالاً فرد به بیماری گریوز یا گره های تیروئید مبتلا می باشد.

درمان پرکاری تیروئید 

با توجه به علت ایجاد کننده تیروئید پرکار، پزشک معالج می تواند با استفاده از روش های مختلفی به درمان اختلالات مرتبط با تیروئید بپردازد. گزینه های درمانی پرکاری تیروئید عبارتند از:

• مصرف داروهای ضد تیروئید:

 این داروها توانایی غده تیروئید را به منظور ساختن هورمون ها از بین برده و باعث کنترل سریع میزان هورمون های تولیدی تیروئید می گردد؛

• تجویز ید رادیواکتیو:

 ید رادیواکتیو یک داروی خوراکی است که سلول ‌های تیروئید پرکار آن را جذب می‌کنند. ید رادیواکتیو به این سلول ‌ها آسیب رسانده و باعث کاهش اندازه این غده می گردد، در نتیجه سطح انواع هورمون تیروئید در طی چند هفته کاهش می یابد. مصرف ید رادیواکتیو معمولاً منجر به تخریب دائمی غده تیروئید شده و پرکاری آن را درمان می کند. اکثر افرادی که این درمان را دریافت می کنند مجبورند تا پایان عمر خود از داروهای حاوی انواع هورمون تیروئید استفاده کنند تا سطح هورمونی طبیعی خود را حفظ کنند؛

• جراحی تیروئید:

در برخی افراد با توجه به شرایط بیماری، پزشک تشخیص می دهد که غده تیروئید فرد را از طریق جراحی (تیروئیدکتومی) خارج کنند. این کار پرکاری تیروئید فرد را اصلاح می‌کند، اما معمولاً باعث کم‌کاری تیروئید (تیروئید کم‌کار) هم می گردد که با مصرف مکمل‌ های تیروئید به شکل مادام ‌العمر می توان سطح هورمون‌ها را در حد طبیعی نگه داشت؛

• مسدود کننده های بتا:

داروهای مسدود کننده بتا از عملکرد هورمون های تیروئید در بدن جلوگیری می کنند. آن ها سطح هورمون ها را در خون فرد تغییر نمی دهند، اما می توانند به کنترل علائمی مانند ضربان قلب سریع، عصبی بودن و لرزش ناشی از پرکاری تیروئید کمک کنند. این درمان به تنهایی استفاده نمی شود و معمولاً با گزینه دیگری برای درمان پرکاری تیروئید در طولانی مدت همراه است.