پاتولوژی چیست؟

بیایید با این سوال مطلبمان را آغاز کنیم: تعریف پاتولوژی چیست؟

پاتولوژی شاخه ‌ای از علم پزشکی است که عمدتاً به بررسی علت ایجاد بیماری ها و منشأ آن ها با استفاده از معاینه اندام‌ ها، بافت ‌ها (نمونه ‌های بیوپسی)، مایعات بدن و در برخی موارد کل بدن (کالبد شکافی) می پردازد. پاتولوژی یا آسیب شناسی همچنین شامل مطالعه علمی مرتبط با مراحل بیماری هایی است که در آن علل، مکانیسم ها و وسعت بیماری مورد بررسی قرار می گیرد. زمینه های مورد مطالعه در علم پاتولوژی یا آسیب شناسی شامل سازگاری سلولی با آسیب، نکروز (مرگ سلول ها یا بافت های زنده)، التهاب، بهبود زخم و نئوپلازی (رشد جدید غیر طبیعی سلول ها) می باشد. آسیب شناسان یا افراد پاتولوژیست در طیف وسیعی از بیماری ها از جمله سرطان تخصص دارند و تقریبا همه موارد تشخیص بیماری سرطان توسط آن ها انجام می گردد.

آزمایش پاتولوژی چیست و چه تفاوتی با فیزیولوژی دارد؟

فیزیولوژی یک رشته مطالعاتی است که مکانیسم های بیولوژیکی مختلفی را که در یک موجود زنده عمل می کنند توضیح می دهد. از سوی دیگر، آزمایش پاتولوژی آزمایشی است که نمونه ‌های مختلف از بافت ‌های بدن از جمله خون، ادرار، مدفوع و نمونه ‌های به‌ دست‌ آمده از بیوپسی را ارزیابی و آنالیز می کند. پزشکان از اطلاعات بدست آمده از طریق آزمایش پاتولوژی برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می کنند.

شاخه پاتولوژی بر اساس نوع روش های مورد استفاده یا انواع بیماری های مورد بررسی، به انواع مختلفی تقسیم بندی می شود که در ادامه به توضیح آن ها پرداخته ایم:

1) آسیب شناسی عمومی:

آسیب شناسی عمومی رشته ای است که همه حوزه های پاتولوژی را با تخصص کمتری پوشش می دهد. فردی که در بخش آسیب شناسی عمومی کار می کند در زمینه های آنالیز آزمایشگاهی مانند هماتولوژی آموزش دیده است اما آن ها نسبت به فردی که در یکی از این زمینه ها تخصص دارد، دانش کمتری خواهند داشت.

یک پاتولوژیست عمومی با همه جنبه های اصلی تمام شاخه های پزشکی آزمایشگاهی از جمله آسیب شناسی تشریحی، سیتولوژی، آسیب شناسی شیمیایی، میکروبیولوژی، هماتولوژی و بانک خون آشناست و آموزش دیده می باشد، البته نه به اندازه متخصصان فوق تخصص در هر زمینه. 

2) آسیب شناسی تشریحی:

آسیب شناسی تشریحی شاخه ای از آسیب شناسی است که به تشخیص بافتی بیماری می پردازد. برای این کار، آسیب شناسان تشریحی نیاز به دانش و درک گسترده ای از جنبه های پاتولوژیک و بالینی بسیاری از بیماری ها دارند.

بافتی که در آسیب شناسی تشریحی بر روی آن کار می شود ممکن است یک نمونه بیوپسی از یک بیمار در اتاق عمل یا از کالبد شکافی باشد. انواع نمونه پاتولوژی کالبد شکافی برای تعیین علت فوت در مرگ های ناگهانی یا غیر منتظره از اهمیت بالایی برخوردار هستند. از سوی دیگر بررسی نمونه های بیوپسی بیماران برای مشخص کردن پیشرفت بیماری، از جمله پاسخ یا عدم پاسخ به درمان نقشی کلیدی دارد. 

البته باید توجه داشته باشید که در بحث آسیب شناسی تشریحی، اکثر کار آن ها بر روی بافت بیماران زنده انجام می گردد که بخش بزرگی از این امر مربوط به تشخیص و شناسایی سرطان می باشد. تشخیص بافت قبل از شروع درمان در زمان جراحی بزرگ، پرتودرمانی یا داروها ضروری است، چون این دسته از روش های درمانی ممکن است عوارض جانبی متعددی بر فرد داشته باشند.

این حوزه از پاتولوژی دارای سه زیر شاخه (آسیب شناسی سلولی، آسیب شناسی بافتی، آسیب شناسی قانونی) مختلف است که در این قسمت آن ها را توضیح داده ایم:

• سیتولوژی یا آسیب شناسی سلولی: در آسیب شناسی سلولی به آنالیز ظاهر و عملکرد سلول ها با استفاده از مایعات و بافت های بدن که عمدتاً برای تشخیص و پیشگیری از سرطان هستند، پرداخته می شود. تفاوت پاتولوژی و سیتولوژی در این است که سیتولوژی شاخه ای از پاتولوژی بوده که هدف آن بررسی سلول ها هستند اما پاتولوژی به مطالعه ماهیت بیماری و علل ایجاد کننده آن، فرآیندها، توسعه و پیامدهای آن می پردازد؛

• آسیب شناسی بافتی: در آسیب شناسی بافتی نمونه هایی از بافت ها و اندام های مختلف بدن به منظور شناسایی و تشخیص بیماری تهیه و بررسی می شوند؛

• آسیب شناسی قانونی: این شاخه از آسیب شناسی تشریحی همان اتوپسی یا کالبد شکافی است که در آن معاینه جسد به منظور تعیین علت مرگ و بررسی شواهد موجود در جسم فرد فوت شده از جمله زخم یا خفگی انجام می شود. در ادامه با استفاده از جراحی آسیب دیدگی اندام های داخلی در اثر آسیب های خارجی مورد بررسی قرار می گیرد. 

3) آسیب شناسی شیمیایی:

شاخه ی دیگری از آسیب شناسی یا پاتولوژی، آسیب شناسی شیمیایی است که به بررسی تغییرات شیمیایی در خون و سایر مایعات بدن از جمله (الکترولیت ها، آنزیم ها و پروتئین ها) که ممکن است در اثر ابتلا به یک بیماری دچار تغییر شده باشند و همچنین شناسایی و اندازه گیری نشانگرهای تومور (سرطان)، هورمون ها، سموم و داروها می پردازد. به عنوان مثال، در آسیب شناسی شیمیایی سطوح آهن در خون، آنزیم هایی که پس از حمله قلبی در خون آزاد می شوند و پروتئین های خاص تولید شده توسط سرطان ها به منظور تشخیص بیماری مورد ارزیابی قرار می گیرند.

4) آسیب شناسی بالینی:

فردی که وارد شاخه آسیب شناسی بالینی می شود، به عنوان پزشک آزمایشگاه شناخته خواهد شد و کار او بررسی نمونه های خون، ادرار و بافت به منظور تشخیص بیماری می باشد. در این رشته معمولاً افراد در زمینه میکروبیولوژی، هماتولوژی یا بانک خون آموزش می بینند، اما نه در سطح تخصصی در مقایسه با فردی که در یکی از این زمینه ها تخصص دارد.

5) آسیب شناسی ژنتیک:

در شاخه آسیب شناسی ژنتیک آزمایش هایی بر روی کروموزوم ها، DNA و نشانگرهای بیوشیمیایی خاص که برای تشخیص بیماری های ژنتیکی است، انجام می شود. در تعریف پاتولوژی ژنتیک آمده است که این رشته به سه شاخه تقسیم بندی می شود که عبارتند از:

• ژنتیک ملکولی: بررسی جهش های کروموزومی؛

• سیتوژنتیک: بررسی ناهنجاری های کروموزومی در سطح میکروسکوپی؛

• ژنتیک بیوشیمیایی: بررسی مارکرها با استفاده از روش های بیوشیمیایی به منظور تشخیص بیماری ها.

6) آسیب شناسی هماتولوژی:

در تعریف پاتولوژی ذکر شده است که یکی از شاخه های آن آسیب شناسی هماتولوژی است که در آن بیماری هایی که بر خون فرد تأثیر می گذارند از جمله اختلال در خونریزی، مشکلات لخته شدن خون، لوسمی، لنفوم و کم خونی مورد ارزیابی و آنالیز قرار می گیرند. 

7) آسیب شناسی ایمنولوژی:

در آسیب شناسی ایمنولوژی تست های مختلفی برای بررسی عملکرد سیستم ایمنی فرد انجام می شود تا مشخص گردد که آیا بیمار به چیزی حساسیت یا آلرژی دارد یا خیر. بسیاری از بیماری ‌ها به دلیل واکنش غیرطبیعی سیستم ایمنی به سلول ‌ها یا بافت‌ های سالم و حمله سلول های ایمنی به آ نها ایجاد می گردند که باعث ایجاد بیماری های خود ایمنی خواهد شد. در حال حاضر طیف وسیعی از آزمایشات ایمنولوژیک وجود دارند که قادرند مارکرهای بیماری های خود ایمنی مانند آرتریت روماتوئید، دیابت و لوپوس را شناسایی کنند.

8) آسیب شناسی میکروبیولوژی:

در این شاخه از پاتولوژی به بررسی و تشخیص عوامل بیماری زا مختلف مانند باکتری ها، ویروس ها، انگل ها و قارچ ها پرداخته می شود. انواع نمونه پاتولوژی که در این شاخه استفاده می گردد عبارتند از خون، مایعات بدن و نمونه های بافتی که به منظور بررسی عفونت آنالیز می شوند.