خون محیطی چیست؟

خون محیطی یا خون کامل، دارای سلول های خونی متعددی است که شامل اریتروسیت ها (گلبول های قرمز)، لوکوسیت ها (گلبول های سفید) و تومبوسیت ها (پلاکت ها) می باشد و در پلاسما محلول هستند. به طور کلی ماده اصلی تشکیل دهنده پلاسما آب بوده اما پروتئین ها، گلوکز، یون ها، هورمون ها و فاکتورهای لخته کننده نیز از دیگر اجزای تشکیل دهنده آن هستند. با حذف فاکتور های انعقادی از پلاسما، می توان سرم تولید کرد. 

گلبول های قرمز، فراوان ترین نوع سلول های خونی در بدن هستند که از هموگلوبین ساخته شده اند. هموگلوبین ها دارای یون آهن بوده و می توانند به شکل برگشت پذیری به ملکول اکسیژن متصل شوند، به این صورت اکسیژن در بدن انتقال پیدا کرده و به اندام ها منتقل می شود. ترومبوسیت ها یا پلاکت ها وظیفه انعقاد خون و ترمیم زخم ها در زمان آسیب دیدگی و خونریزی را بر عهده دارند. لوکوسیت ها یا گلبول های سفید از اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن به شمار می روند که وظیفه آن ها حفاظت از بدن در مقابل عوامل پاتوژن و خارجی می باشد. 

تمام اجزای تشکیل دهنده خون محیطی، از سلول های بنیادی خون ساز (HSCs) به وجود می آیند. این گروه از سلول های بنیادی از دسته سلول های بنیادی پرتوان به شمار می روند که در مغز استخوان قرار دارند. 

در افراد مبتلا به بیماری ها، یکی از روش های بررسی سلول های خونی، آزمایش گسترش خون محیطی است که به ارزیابی گلبول های قرمز، سفید و پلاکت ها پرداخته می شود. اگر آزمایشات تأیید کننده ابتلای فرد به بیماری های صعب العلاج از جمله سرطان خون و ... باشد، امکان دارد برای درمان نیاز به پیوند سلول های بنیادی باشد. به طور کلی، با دو روش می توان سلول های بنیادی مورد نیاز فرد را تأمین کرد که شامل سلول های بنیادی مغز استخوان و سلول های بنیادی خون محیطی است. 

سلول های بنیادی خون محیطی (PBSC) از طریق روشی به نام آفرزیس (Apheresis)، یا از خود بیمار یا از فرد اهدا کننده گرفته می شوند. آفرزیس یک روش درمانی است که در آن برخی اجزای خاص خون حذف شده و باقی خون دوباره به بدن فرد اهدا کننده باز می گردد. افرادی که اهدا کننده PBSC هستند، 5 روز قبل از اهدا، دارویی مصرف می کنند که منجر به بالا رفتن تعداد سلول های خونی آن ها (سلول های بنیادی موجود در خون) می شود.

در روز اهدا، به بازوی فرد سوزنی متصل می گردد که خون را از بازو خارج کرده و از دستگاه عبور دهد تا سلول های بنیادی از خون جداسازی شوند. سپس خون باقی مانده از طریق سوزنی که به بازوی دیگر متصل است، به بدن فرد باز می گردد. از بیماری هایی که به وسیله آفرزیس درمان می شوند می توان به کم خونی داسی شکل، لکوسیتوز، میاستنی گراویس، لنفوم هوچکین و غیر هوچکین اشاره کرد. 

امروزه در بسیاری از کشورها، بانک سلول های بنیادی خون محیطی وجود دارد تا در صورت ابتلای افراد به بیماری هایی نظیر سرطان بتوانند از این سلول ها استفاده کنند. این بیماران پس از انجام شیمی درمانی و پرتو درمانی نیاز به پیوند سلول های بنیادی جهت بهبود خود دارند. این روش درمانی نوین، نویدبخش درمان سایر بیماری ها در آینده می باشد.