بندناف چیست و فرآیند ذخیره خون بندناف چگونه است؟

بندناف یک ساختار لوله مانند است که باعث اتصال و ارتباط خونی جنین از طریق جفت به مادر می شود. عملکرد بند ناف در دوران بارداری به صورت انتقال مواد مغذی و اکسیژن از مادر به جنین می باشد. همچنین، مواد زائد تولید شده توسط جنین را نیز به بیرون هدایت می کند. تا به حال تعاریف مختلفی از بندناف بیان شده، اما به زبان ساده بند ناف دسته ای از رگ های خونی است که در مراحل اولیه ی رشد جنینی تشکیل می گردد.

این رگ های خونی (بند ناف) درون یک غلاف لوله ای محصور شده اند که شامل دو عدد سرخرگ یا شریان و یک عدد سیاهرگ یا ورید می باشد. عروق خونی بند ناف توسط ماده ‌ای ژلاتین مانندی به نام ژله وارتون احاطه شده‌اند که کار آن حفاظت از عروق بند ناف جنین می باشد. در تعاریف ارائه شده از بندناف آمده است که این عضو یک ساختار حیاتی برای تمامی مراحل رشد و تکامل جنین است، زیرا مسیر اصلی گردش خون بین مادر و جنین است. لازم به توضیح است که بعد از زایمان، بندناف نوزاد طی 10 تا 14 روز خشک شده و از بدن جدا می شود و زخم آن به مرور بهبود می یابد.

خون بندناف چیست؟

خون بندناف ، خونی است که پس از زایمان در جفت و بند ناف باقی می ماند. خون بندناف غنی از سلول های بنیادی است. سلول بنیادی، سلول هایی هستند که قادرند به انواع مختلفی از سلول ها تبدیل شوند. علاوه بر این قابلیت دارند تا سلول های مشابه خود را نیز تولید نمایند.

سلول بنیادی را می توان از قسمت های مختلفی به دست آورد که بهترین و اصلی ترین آنها، خون بندناف نوزاد و مغز استخوان است. از این سلول ها برای درمان بسیاری از سرطان‌ ها، بیماری های نقص‌ ایمنی و اختلالات ژنتیکی استفاده می گردد. روش نمونه گیری از بندناف کاملا غیرتهاجمی و بدون نیاز به بیهوشی می باشد که از دلایل مزیت استفاده از سلول های خون بندناف نسبت به مغز استخوان به شمار می رود، از این رو متقاضیان زیادی برای انجام دارد.

تحقیقات نشان داده که در درمان بسیاری از بیماری های مزمن نیز میتوان از سلول های بنیادی به دست آمده از خون بندناف استفاده نمود. به این منظور در اغلب کشورهای پیشرفته بانک خون بندناف، جهت ذخیر سازی بندناف و استخراج سلول های بنیادی راه اندازی شده است. در ادامه این مقاله به معرفی تعدادی از بیماری هایی که توسط سلول بنیادی خون بندناف درمان می شوند می پردازیم که عبارتند از:

• درمان بدخیمی ها مانند سرطان خون (لوسمی حاد و لوسمی مزمن) و تالاسمی با سلول های بنیادی استخراج شده از بندناف ؛

• درمان اختلالات شریانی محیطی و ترومبوسیتوپنی

• بازگشت بینایی و بهبود بیماری های چشمی با سلول های خون بند ناف 

• استفاده از سلول های بنیادی در درمان مولتیپل میلوما و اختلالات پلاسماسل و نقص ارثی پلاکتی

• درمان هموگلوبینوری شبانه یا PNH با سول های خون بند ناف

• درمان نارسایی های مغز استخوان 

• استفاده از خون بند ناف در درمان بیماری های نقص ایمنی

• درمان اختلالات متابولیک با سلول های بنیادی 

• بهبود بیماری های عصبی مانند فلج مغزی

• درمان قطعی دیابت نوع 1 به وسیله سلول های بنیادی 

• استفاده از سلول های خون بندناف در درمان برخی بیماری های ویروسی مانند ایدز

• درمان برخی بیماری های قلبی مانند سندرم هیپوپلازی با استفاده از سلول بنیادی

بانک خون بندناف

ذخیره خون بندناف فرآیندی است که به منظور جمع آوری سلول های بنیادی از جفت برای استفاده های درمانی در آینده انجام می شود. بافت جفت، اغلب پس از زایمان به عنوان زباله بیولوژیک به دور انداخته می شود. اما امروزه با توجه به اینکه نقش درمانی و کاربرد سلول های بنیادی مشتق شده از آن به خوبی اثبات شده است، ذخیره خون بندناف طرفداران زیادی دارد. در ادامه این مطلب مراحل انجام این فرایند را توضیح خواهیم داد.

در صورتی که والدین تمایل به ذخیره خون بندناف نوزاد خود داشته باشند، لازم است در هنگام بارداری درخواست خود را به پزشک و بانک خون بندناف اعلام نمایند. کارشناس مربوطه با حضور در حین زایمان، نمونه گیری را انجام می دهد. خون در کیسه ای مخصوص، بسته بندی می شود و برای آزمایش و نگهداری با حفظ استانداردهای لازم به آزمایشگاه بانک خون بند ناف فرستاده می شود. این فرآیند تنها چند دقیقه طول می کشد و برای مادر و نوزاد بی خطر و بدون درد خواهد بود.

بانک خون بند ناف، علاوه بر ارسال کیسه مخصوص نگهداری خون بندناف، لوله هایی را نیز می فرستد تا خون مادر نیز جمع آوری گردد. نمونه خون پس از انتقال به بانک خون، در آزمایشگاه از لحاظ حجم، کیفیت و تعداد سلول ها، بررسی شده و آزمایشات میکروبی و عفونی، فاکتورهای سیستم ایمنی و تعیین شاخص های ژنتیکی (HLA) انجام می شود. در صورت تأیید، مرحله بعد یعنی جداسازی سلول های بنیادی آغاز می شود. سلول های بنیادی پس از جداسازی، برای ذخیره طولانی مدت، در درون تانک های مخصوصی نگهداری می ‌شوند. 

نمونه ای که در بانک خون بندناف ذخیره می شود، هر زمان که لازم باشد، با مراجعه والدین به پزشک معالج و درخواست پزشک برای انجام عمل پیوند در اختیار مرکز پیوند سلول های بنیادی مورد نظر قرار خواهد گرفت.