سندرم کوکاین (Cockayne syndrome)

نام سندرم کوکاین از پزشک انگلیسی Edward Alfred Cockayne گرفته شده است که برای اولین بار این بیماری را در سال 1936 و مجدد در سال 1946 توصیف کرد. سندرم Neill-Dingwall نیز نام خود را از Mary M. Dingwall و Catherine A Neillگرفته است. این دانشمندان دو برادر مبتلا به سندرم کوکاین را بررسی کرده و ادعا کردند که این بیماری همان بیماری است که توسط آقای کوکاین توصیف شده است. این دو نفر در مقاله خود انباشت کلسیم (calcification) در مغز را نیز به‌عنوان علامت بیماری مطرح کردند. آن‌ها همچنین سندرم کوکاین را با بیماری که امروزه با عنوان سندرم هاچینسون‌ـ‌گیلفورد پروگریا (Hutchinson–Gilford progeria syndrome; HGPS) معرفی می‌شود مقایسه کردند. این بیماری آن زمان به علت پیر شدن سریع که مشخصه‌ی هر دو ناهنجاری است، پیری زودهنگام (progeria) نامیده می‌شد.

سندرم کوکاین (CS) یا نشانگان كوكاین یک ناهنجاری عصبی ارثی است که مشخصه‌های اصلی آن تأخیر در وزن‌گیری و رشد و قامت کوتاه می‌باشد. گزرودرما پیگمنتوزوم، سندرم کوکاین و تریکوتیودیستروفی سه بیماری متفاوت هستند که حساسیت سلولی به تابش اشعه‌ی فرابنفش (UV) را نشان می‌دهند. این سندرم‌ها در گروه ناهنجاری‌های مرتبط با ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﺣﺬﻑ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪی یا NER دسته‌بندی شده و در اثر جهش‌ در ژن‌های حیاتی برای ترمیم برش نوکلئوتیدی و رونویسی RNA ایجاد می‌شوند. ژن‌های بسیاری در مسیر ﺗﺮﻣﻴﻢ ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﺣﺬﻑ ﻧﻮﻛﻠﺌﻮﺗﻴﺪی مشارکت دارند. این مسیر نقش حفاظتی در برابر آسیب‌های DNA که بر اثر تابش UV ایجاد شده دارد.

انواع بیماری سندرم کوکاین

سندرم کوکاین با توجه به وخامت و سن بروز علائم به چند دسته تقسیم می‌شود. تفاوت بین انواع این بیماری همیشه مشخص نیست و برخی محققین معتقدند که علائم و نشانه‌های بیماری به‌جای انواع متمایز بیشتر طیفی از بیماری را منعکس کرده و برخی بیماران شکل‌های حد واسط ناهنجاری را نشان می‌دهند. سندرم کوکاین طیفی را در برمی‌گیرد که عبارتند از:

• سندرم کوکاین نوع یک یا نوع کلاسیک (Classical Form; Cockayne Syndrome Type I; Type A): مشخصه‌ی آن رشد جنینی طبیعی است و علائم بیماری در اوایل کودکی و معمولاً بعد از یک سالگی بروز می‌کند. این نوع از بیماری برای اولین بار در سال 1936 گزارش شد. فوت فرد بیمار اغلب در اوایل نوجوانی رخ می‌دهد ولی تعدادی از بیماران نیز تا اوایل بزرگسالی زنده می‌مانند.
• سندرم کوکاین نوع دو (Congenital Form; Cockayne Syndrome Type II; Type B): شکل وخیم‌تر بیماری که علائم آن از زمان تولد بروز می‌کنند (مادرزادی) و امروزه برخی از محققین سندرم مغزی‌ـ‌چشمی‌ـ‌صورتی‌ـ‌اسکلتی (Cerebro-Oculo-Facio-Skeletal Syndrome; COFS) را با نوع دو سندرم کوکاین یکی و برخی نیز آن را جزئی از طیف این بیماری در نظر می‌گیرند. این سندرم سبب تحلیل (آتروفی) مغز، آب مروارید، از دست رفتن چربی زیر پوست و پوکی استخوان می‌شود. سندرم COFS به زیرگروه هایی مانند COFS نوع یک، نوع دو و نوع سه که با بیماری گزرودرما پیگمنتوزوم نیز در ارتباط بوده تقسیم می‌شود.
• سندرم کوکاین نوع سه (Late Onset; Cockayne Syndrome Type III; Type C): حالت خفیف‌تر بیماری و در اواخر کودکی بروز می‌کند. اغلب بیماران مبتلا به نوع سه در اوایل زندگی رشد و تکوین ذهنی طبیعی را نشان داده که با شروع علائم، این فرآیندها دچار اختلال می‌شوند. این بیماران تا بزرگسالی زنده می‌مانند.
• کمپلکس گزرودرما پیگمنتوزوم‌ـ‌سندرم کوکاین (Xeroderma pigmentosa-Cockayne syndrome; XP-CS): کم‌تر از 30 مورد مبتلا به این بیماری تاکنون شناسایی شده و این کمپلکس نادرترین شکل سندرم کوکاین بوده که ویژگی‌های هر دو بیماری گزرودرما پیگمنتوزا و سندرم کوکاین را نشان می‌دهد. زمان بروز بیماری دوران نوزادی و دوران کودکی می‌باشد.

علائم بالینی بیماری سندرم کوکاین

علائم سندرم کوکاین معمولاً از زمان نوزادی بروز کرده و به‌مرور زمان بدتر می‌شود. علائم مشترک انواع این بیماری عبارتند از:

• حساسیت زیاد به نور خورشید. گاهی حتی قرارگیری کوتاه در معرض نور خورشید باعث آفتاب‌سوختگی و تاول می‌شود.
• از دست دادن شنوایی
• از دست دادن بینایی
• پوسیدگی شدید دندان‌ها
• ناهنجاری‌های استخوان
• دست و پاهای سرد
• تغییرات مغزی قابل مشاهده در اسکن مغز
• واکنش شدید به آنتی‌بیوتیک مترونیدازول که در صورت مصرف باعث نارسایی حاد کبد می‌شود.
• اختلال در رشد
• تکوین ناقص دستگاه عصبی
• پیری زودهنگام

​سایر علائم مختص سندرم کوکاین نوع یک (نوع کلاسیک):

• کاهش تدریجی بینایی و شنوایی
• تحلیل پیش‌رونده‌ی دستگاه عصبی مرکزی و محیطی تا زمان مرگ
• خفیف‌تر بودن تحلیل قشر مغز

سایر علائم مختص سندرم کوکاین نوع دو:

• تکوین کم عصبی بعد از تولد
• آسیب‌های شدید مغزی مانند کاهش میلین جسم سفید، انباشت گسترده‌ی کلسیم در قشر مغز و گانگلیای پایه

سایر علائم مختص سندرم کوکاین نوع سه:

• علائم خفیف‌تر از نوع یک و دو

سایر علائم مختص کمپلکس گزرودرما پیگمنتوزوم‌ـ‌سندرم کوکاین:

در این نوع، برخی از علائم هر دو بیماری تظاهر پیدا می‌کند.

تظاهرات خاص گزرودرما پیگمنتوزوم‌:

• ضایعات پوستی حساس به نور فرابنفش (UV)
• سرطان پوست
• کک‌ومک‌های گسترده

تظاهرات خاص سندرم کوکاین:

• میکروسفالی: اختلالی که باعث کوچک شدن سر می شود.
• هایدروسفالی: ازدیاد بیش از حد مایع مغزی‌ـ‌نخاعی در بطن و حفره‌های مغز
• نَزاری (cachexia): کاهش شدید وزن و تحلیل عضلات
• پیری زودهنگام
• کوتولگی
• تحلیل پوستی
• گرفتگی عروق و سختی رگ
• کاهش پیش‌رونده‌ی شنوایی
• نقایص شناختی
• انقباض عضلانی یا اسپاسم
• عدم تعادل و هماهنگی (آتاکسی)
• رتینوپاتی رنگدانه‌ای: اختلالاتی که باعث آسیب دیدن شبکیه‌ی چشم می‌شود.
• تحلیل عصب بینایی
• عقب‌ماندگی ذهنی
• عدم بلوغ جنسی

شیوع بیماری سندرم کوکاین

سندرم کوکاین به طور تقریبی دو یا سه کودک از هر یک میلیون کودک تازه متولد شده در آمریکا و اروپا را مبتلا می کند.

نام‌های دیگر بیماری سندرم کوکاین

• CS
• Dwarfism-retinal atrophy-deafness syndrome
• Deafness-Dwarfism-Retinal Atrophy
• Neill-Dingwall Syndrome
• Progeroid Nanism