تومور استرومال دستگاه گوارش (Gastrointestinal stromal tumor (GIST)) شایع‌ترین تومور مزانشیمی لوله‌ی گوارش است و بیشتر در معده یا روده‌ی کوچک مشاهده می‌شود. این تومور از سلول‌های بینابینی کژال (interstitial cells of Cajal (ICCs)) یا پیش‌سازهای این سلول‌ها به‌وجود می‌آیند.
تومور استرومال دستگاه گوارش (GIST)
تومور استرومال دستگاه گوارش (GIST) چیست؟
تومور استرومال دستگاه گوارش (GIST) نوعی تومور است که در دستگاه گوارش شکل می‌گیرد و معمولاً در معده یا روده کوچک یافت می‌شود. منشأ این تومورها سلول‌های خاصی به نام سلول‌های بینابینی کژال (ICCs) و بخشی از سیستم عصبی خودکار هستند که حرکت غذا را در دستگاه گوارش هماهنگ می‌کند. GIST نوعی از سارکوم بافت نرم است، به این معنی که از بافت‌های همبند بدن ایجاد می‌شود.
GISTها می‌توانند از نظر اندازه و رفتار متفاوت باشند. برخی کوچک بوده و رشد آهسته دارند (خوش‌خیم)، در حالی که برخی دیگر بزرگ‌تر و تهاجمی‌تر هستند (بدخیم). این تومورها ممکن است به‌طور تصادفی در طی بررسی‌های تصویربرداری به دلایل دیگر کشف شوند و یا علائمی مانند درد شکم، خونریزی دستگاه گوارش یا مشکل در بلع ایجاد کنند.
وراثت و عوامل خطر
بیشتر GISTها به‌طور تصادفی رخ می‌دهند، به این معنی که به ارث نمی‌رسند و بدون سابقه خانوادگی مشخصی از بیماری ایجاد می‌شوند. با این حال، درصد کمی از GISTها با سندرم‌های ارثی و جهش‌های ژنتیکی مرتبط هستند.
- GISTهای تصادفی: در حدود 85٪ از موارد، GISTها به دلیل جهش در ژن KIT ایجاد می‌شوند که منجر به رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها می‌شود. تعداد کمی از موارد شامل جهش در ژن PDGFRA است. این جهش‌ها به‌طور تصادفی رخ می‌دهند و از والدین به فرزندان منتقل نمی‌شوند.
- GISTهای ارثی: در موارد نادر، GISTها می‌توانند به‌عنوان بخشی از سندرم‌های ژنتیکی ارثی باشند، مانند:
- سندرم خانوادگی GIST: این حالت شامل جهش‌های ژرمینال در ژن‌های KIT یا PDGFRA است که منجر به تومورهای متعدد در یک خانواده می‌شود.
- نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1): افراد مبتلا به NF1 (یک اختلال ژنتیکی که بافت عصبی را تحت تأثیر قرار می‌دهد) در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به GIST هستند.
- سندرم کارنی-استراتاکیس: این سندرم نادر با جهش در ژن‌های SDH مرتبط است و شامل ایجاد GISTها همراه با تومورهای دیگر، مانند پاراگانگلیوماها است.
عوامل خطر GIST شامل:
- سن: GIST در بزرگسالان شایع‌تر هستند و معمولاً در افراد بالای 50 سال تشخیص داده می‌شوند.
- سندرم‌های ژنتیکی: همان‌طور که ذکر شد، شرایط ژنتیکی خاص خطر را افزایش می‌دهند.
- جنسیت: شیوع GIST در مردان کمی بیشتر از زنان است.
علائم GIST
علائم GIST به اندازه و محل تومور بستگی دارد، اما علائم شایع شامل:
- درد یا ناراحتی شکمی
- خونریزی دستگاه گوارش (قابل مشاهده در استفراغ یا مدفوع)
- حالت تهوع و استفراغ
- خستگی یا کم‌خونی به دلیل از دست دادن خون
- توده قابل لمس در شکم
- مشکل در بلع (اگر تومور در مری باشد)
برخی از GISTها ممکن است بدون علامت باشند و تنها از طریق بررسی‌های تصویربرداری که به دلایل دیگر انجام می شود، کشف شوند.
تشخیص
تشخیص GIST شامل ترکیبی از روش‌ها است:
- بررسی‌های تصویربرداری: مانند سی‌تی اسکن یا MRI برای تشخیص تومورها و ارزیابی اندازه و محل آن‌ها.
- آندوسکوپی: این روش ممکن است شامل گرفتن نمونه برای بررسی‌های بافت‌شناسی باشد.
- بافت‌شناسی: نمونه‌برداری شکل‌های دوکی، اپیتلیوئید، یا سلول‌های مختلط را که ویژگی GIST است، نشان می‌دهد.
- ایمونوهیستوشیمی: رنگ‌آمیزی برای نشانگرهایی مانند CD117 (محصول ژن KIT) به تشخیص کمک می‌کند، زیرا حدود 95٪ از GISTها CD117 مثبت هستند.
درمان GIST
درمان GIST به عواملی مانند اندازه، محل و تهاجمی بودن تومور و همچنین گسترش یا عدم گسترش آن به قسمت‌های دیگر بدن بستگی دارد.
- جراحی: برای GISTهای موضعی، جراحی روش اصلی درمان است. هدف از جراحی برداشتن کامل تومور با حاشیه منفی (بدون باقی ماندن بافت تومور) است. جراحی به‌ویژه در مواردی که تومور متاستاز نداده باشد، مؤثر است.
- درمان هدفمند:
- ایماتینیب (Gleevec): یک مهارکننده تیروزین کیناز (TKI)، ایماتینیب اولین خط درمان برای GISTهای پیشرفته یا متاستاتیک است. این دارو با مسدود کردن گیرنده‌های KIT یا PDGFRA عمل می‌کند که در اکثر GISTها جهش یافته‌اند. ایماتینیب به‌طور قابل توجهی پیش‌آگهی بیماران مبتلا به GIST را بهبود بخشیده است، به‌ویژه کسانی که تومورهایشان قابل جراحی نیست یا دوباره عود کرده است.
- سوتینیب (Sutent) و رگورافنیب (Stivarga): این داروها دیگر مهارکننده‌های تیروزین کیناز هستند که در صورت عدم پاسخ بیمار به ایماتینیب یا پیشرفت بیماری استفاده می‌شوند. این داروها مسیرهای دیگری را که در رشد و بقای تومور دخیل هستند، هدف قرار می‌دهند.
- پرتودرمانی و شیمی‌درمانی: شیمی‌درمانی و پرتودرمانی سنتی به دلیل زیست‌شناسی خاص GIST معمولاً در درمان این تومور مؤثر نیستند. با این حال، پرتودرمانی ممکن است در موارد نادر برای مراقبت تسکینی استفاده شود، مثلاً برای تسکین علائمی مانند درد یا خونریزی در مراحل پیشرفته.
- درمان کمکی و نئوادجوانت:
- درمان کمکی: ایماتینیب اغلب پس از جراحی برای کاهش خطر عود در بیماران با GISTهای پرخطر استفاده می‌شود.
- درمان نئوادجوانت: در برخی موارد، ایماتینیب قبل از جراحی برای کوچک کردن تومورها استفاده می‌شود و برداشتن آن‌ها را آسان‌تر می‌کند.
- نظارت و پیگیری: پس از درمان، بیماران به پیگیری طولانی‌مدت نیاز دارند، که اغلب شامل بررسی‌های تصویربرداری منظم برای نظارت بر عود یا متاستاز است.
پیش‌آگهی
پیش‌آگهی افراد مبتلا به GIST به چندین عامل بستگی دارد:
- اندازه و محل تومور: تومورهای بزرگ‌تر و آن‌هایی که در مکان‌های خاصی مانند روده کوچک قرار دارند، پیش‌آگهی بدتری دارند.
- شاخص میتوز: معیاری از سرعت تقسیم سلول‌های تومور. تومورهایی با نرخ میتوز بالا تهاجمی‌تر هستند و احتمال متاستاز آن‌ها بیشتر است.
- وضعیت جهش: تومورهایی که دارای جهش KIT یا PDGFRA هستند، معمولاً به درمان هدفمند پاسخ خوبی می‌دهند، در حالی که تومورهای دارای جهش SDH یا GISTهای تیپ وحشی (بدون جهش KIT/PDGFRA) ممکن است پیش‌آگهی کمتری داشته باشند.
با پیشرفت در درمان‌های هدفمند، به‌ویژه استفاده از ایماتینیب، چشم‌انداز بسیاری از بیماران مبتلا به GIST به‌طور قابل توجهی بهبود یافته است. با این حال، نظارت و پیگیری منظم برای مدیریت عود یا مقاومت درمانی ضروری است.
نتیجه‌گیری
تومورهای استرومال دستگاه گوارش تومورهای نادری اما قابل‌توجهی هستند که از سلول‌های بینابینی دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند. در حالی که اکثر GISTها به‌طور تصادفی رخ می‌دهند، درصد کمی از آن‌ها با شرایط ارثی همراه هستند. ظهور درمان‌های هدفمند، به‌ویژه مهارکننده‌های تیروزین کیناز مانند ایماتینیب، درمان GIST را متحول کرده و نتایج بهتری را برای بیماران به ارمغان آورده است. برای افرادی که مبتلا به GIST تشخیص داده می‌شوند، تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند به‌طور قابل توجهی نرخ بقا را بهبود بخشیده و خطر عود را کاهش دهد.