فنیل کتونوری

فنیل کتونوری (PKU) یک ناهنجاری متابولیکی ارثی نادر بوده که در اثر اختلال در متابولیسم آمینواسید فنیل‌ آلانین (Phe) ایجاد و موجب افزایش سطح فنیل‌ آلانین در خون می‌گردد. فنیل‌آلانین اسیدآمینه‌ی ضروری بدن بوده و در تمام پروتئین‌ها و تعدادی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی یافت می‌شود. این آمینواسید در صورتی که برای ساخت پروتئین‌های مورد نیاز بدن مورد استفاده قرار نگیرد، تحت تاثیر آنزیم کبدی به نام فنیل‌آلانین ‌هیدروکسیلاز (PAH) به اسیدآمینه‌ی تیروزین تبدیل می‌شود.

مسیر متابولیسم فنیل‌آلانین

فنیل کتونوری کلاسیک (Classical PKU) و نوع خفیف‌ تر (Variant PKU) آن در اثر جهش در ژن سازنده‌ی آنزیم فنیل آلانین هیدروکسیلاز ایجاد می‌شود. در فنیل کتونوری کلاسیک آنزیم فنیل‌آلانین هیدروکسیلاز هیچ فعالیتی نداشته و علائم بیماری بسیار شدید خواهد بود. فعالیت آنزیم در انواع ملایم‌تر بیماری یعنی فنیل کتونوری خفیف و هیپرفنیل‌آلانینمی غیرفنیل‌کتونوری (Non-PKU hyperphenylalaninemia) به میزان کمی حفظ شده و انواع خفیف‌ تر بیماری ایجاد می‌شود.

علائم بالینی فنیل کتونوری

علائم و نشانه‌های ابتلا به فنیل کتونوری از خفیف تا حاد متغیر است. نوزادان مبتلا به فنیل کتونوری تا چند ماهه‌ی اول زندگی طبیعی به نظر رسیده ولی در صورت درمان نشدن، علائم زیر را نشان می‌دهند:

• ناتوانی ذهنی مادام‌العمر
• تشنج
• تأخیر در تکوین 
• مشکلات رفتاری، اجتماعی، احساسی
• اختلال‌های روانی
• بوی کپک‌زدگی یا شبیه موش در ادرار، پوست و تنفس
• مشکلات پوستی مانند اگزما
• پوست و موی روشن‌تر نسبت به سایر اعضای سالم خانواده

علائم فنیل کتونوری مانند اگزما، پوست و موی روشن

انواع خفیف‌تر این بیماری که گاهی به آن‌ها فنیل کتونوری متغیر یا هیپرفنیل‌آلانینمیا غیر فنیل کتونوری می‌گویند آسیب مغزی خفیف تری را تجربه می‌کنند. 

نوزادان زنان باردار مبتلا به فنیل کتونوری و سطوح کنترل‌نشده‌ی فنیل‌آلانین به‌دلیل تماس با مقادیر زیاد فنیل‌آلانین، بیشتر در معرض آسیب‌های زیر قرار می‌گیرند: ​

• ناتوانی‌های ذهنی حاد
• وزن کم هنگام تولد
• رشد آهسته‌تر نسبت به سایر کودکان 
• مشکلات قلبی
• مشکلات رفتاری
• کوچک بودن غیرطبیعی اندازه‌ی سر (میکروسفالی)

میکروسفالی

زنان باردار مبتلا به فنیل کتونوری و سطوح کنترل‌نشده‌ی فنیل‌آلانین نیز بیشتر در معرض سقط مکرر هستند.

شیوع فنیل کتونوری

بروز فنیل کتونوری بین نواحی و نژادهای مختلف جهان متفاوت است. به‌طور تقریبی در آمریکا از هر 10 یا 15 هزار نوزاد، یک مورد مبتلا به بیماری فنیل کتونوری می‌باشد. 

نام‌های دیگر فنیل کتونوری

• deficiency disease, phenylalanine hydroxylase
• Folling disease
• Folling's disease
• PAH deficiency
• Phenylalanine Hydroxylase Deficiency
• phenylalanine hydroxylase deficiency
• phenylalanine hydroxylase deficiency disease
• PKU