بیماری فون هیپل-لینداو چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

بیماری فون هیپل-لینداو (Von Hippel-Lindau) که به اختصار VHL نامیده می شود، یکی از اختلالات نادر ژنتیکی است که سبب ایجاد تومور و کیست در اندام های مختلف می شود. میزان شیوع این بیماری در جمعیت حدود 1 نفر در هر 36000 نفر می باشد و بروز آن در میان زنان و مردان یکسان است. هر چند که معمولا تومورهایی که در افراد مبتلا به این بیماری ایجاد می شود خوش خیم هستند، اما برخی از آنها بدخیم بوده و می توانند منجر به سرطان شوند. کیست ها و تومورها اندام های مختلفی از بدن را درگیر میکنند که شامل: 

• کلیه ها و غدد فوق کلیوی

• سیستم تناسلی

• پانکراس

• سیستم عصبی (مغز و نخاع)

• چشم و گوش

علت ایجاد بیماری فون هیپل-لینداو چیست؟

علت اصلی بروز بیماری فون هیپل-لینداو جهش در ژن VHL است که به عنوان مهار کننده تومور (tumor suppressor) در بدن فعالیت دارد. جهش در ژن های سرکوبگر تومور، منجر به رشد و تکثیر غیر طبیعی سلول ها، و در نتیجه سرطان زایی می شود. حدود 90 درصد از افرادی که دارای جهش در ژن VHL می باشند، تا سن 65 سالگی علائم بیماری را بروز می دهند. تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان داده که از هر 5 فرد مبتلا به این بیماری، 1 مورد دارای جهش جدید است، به این معنا که والدین فاقد جهش بوده و سالم می باشند و جهش در افراد مبتلا در مراحل اولیه رشد ایجاد شده است. با توجه به اینکه الگوی توارث این بیماری اتوزومال غالب می باشد، دریافت ژن معیوب از یکی از والدین هم میتواند بیماری را به نسل بعد منتقل کند. لذا در صورت وجود بیماری در خانواده، انجام مشاوره ژنتیک ضروری است.

سندرم فون هیپل-لینداو چه علائمی دارد؟

تومورها و کیست هایی که در بدن افراد مبتلا به فون هیپل-لینداو ایجاد می شود، اصطلاحا همانژیوبلاستوما نام دارند که توده های خوش خیم می باشند. اما ممکن است مشکلاتی را برای فرد بیمار به وجود آورند. تومور هایی که در سیستم عصبی تشکیل می شوند، اعصاب و بافت مغز را تحریک کرده و موجب اختلالات حرکتی، کاهش بینایی و شنوایی و سایر عملکرد های مهم بدن می شوند. از آنجایی که بیماری فون هیپل-لینداو، ممکن است اندام های مختلفی را درگیر کند، لذا علائم آن نیز طیف گسترده ای دارند، برای مثال  فشار خون بالا، حملات پانیک و تعریق شدید از علائم اولیه تومورهای آدرنال است، در حالی که اختلالات گوارشی مانند نفخ و مشکلات روده و مثانه معمولا در اثر کیست ها و تومورهای پانکراس ایجاد می شوند. تومورهای کلیوی، اغلب عملکرد کلیه را دچار مشکل می نمایند و در صورت عدم پیگیری و درمان به موقع، و افزایش قطر (بیشتر از 3 سانتی متر) به شکل تهاجمی به سایر نقاط بدن نیز گسترش پیدا می کنند. توده هایی که در سیستم تناسلی ایجاد می شوند، معمولا مشکلات باروری را به همراه دارند. به طور کلی، سر درد و استفراغ، سرگیجه و عدم تعادل و ضعف عضلات از علائمی است که در اغلب مبتلایان فون هیپل-لینداو تشخیص داده می شود.

معمولا به منظور پیشگیری از ابتلا به سرطان، به افراد مبتلا به بیماری فون هیپل-لینداو توصیه می شود تا تحت نظر پزشک معالج، غربالگری منظم را انجام دهند که شامل موارد زیر است:

• بینایی سنجی و شنوایی سنجی 

• آزمایش ادرار و سنجش فشار خون

• اسکن (MRI) مغز، ستون فقرات و ناحیه شکمی

با توجه به اینکه بیماری فون هیپل-لینداو گستردگی وسیعی در اندام های مختلف دارد، در نتیجه دارای علائم مشترکی با سایر بیماری ها می باشد، که در در اینجا به توضیح آن پرداخته ایم:

اختلالات کلیوی

• کمپلکس توبروز اسکلروزیس

• سندرم Birt-Hogg-Dubé

• سرطان پراکنده کلیه

• لیومیوماتوز ارثی و کارسینوم سلول کلیه (HLRCC)

آدرنال یا فئوکروموسیتوم

• سندرم نئوپلازی غدد درون ریز تیپ 1 و 2 (MEN2A و MEN2B)

اختلالات گوش داخلی

• بیماری منیر (Meniere’s disease)

بیماری های پانکراس

• سرطان پانکراس

اختلالات سیستم عصبی و بینایی

• همانژیوبلاستوما های شبکیه منحصر VHL و همانژیوبلاستوما در مغز، نخاع یا ستون فقرات 

تشخیص بیماری فون هیپل-لینداو چگونه انجام می شود؟

در صورتی که یکی از والدین مبتلا به بیماری فون هیپل-لینداو باشد، با احتمال 50 درصد بیماری را به فرزندان منتقل می کند. آزمایش اگزوم یکی از روش هایی است که ژن VHL را از لحاظ وجود جهش بررسی می کند. با انجام مشاوره ژنتیک و تشخیص پیش از تولد (نمونه گیری از پرزهای جفتی یا مایع آمنیوتیک)، میتوان از تولد فرزند مبتلا به بیماری جلوگیری نمود. اما در مورد مبتلایان، زمانی که علائم بیماری بروز می یابد، از روش های تصویر برداری مانند MRI و سی تی اسکن جهت تشخیص بیماری استفاده می شود.در صورتی که بیماری، پیش از ظهور علائم تشخیص داده شود، میتوان روند پیشرفت آن را به خوبی کنترل نمود.

چه روش های درمانی برای بیماری فون هیپل-لینداو وجود دارد؟

در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری فون هیپل-لینداو وجود ندارد، و تنها با جراحی و حذف تومورها می توان به کنترل بیماری و بهبود علائم کمک کرد. گاهی پس از عمل جراحی، پرتو درمانی نیز انجام می شود. با توجه به اینکه ایجاد تومورهای متعدد از جمله مشکلات جدی و دائمی این بیماران است، مبتلایان باید همواره تحت نظر پزشک معالج باشند