اختلال عصبی تکوینی چیست؟

اختلال عصبی تکوینی یا اختلال عصبی رشدی (Neurodevelopmental disorders)، نوعی از اختلالات سیستم عصبی است که بر دستگاه عصبی مرکزی تأثیر می گذارد و در آن رشد، تکامل و عملکرد مغز با اختلال روبرو می شود که به نوعی غیر طبیعی است. به بیان ساده تر، اختلال عصبی تکوینی یا اختلال عصبی رشدی، زمانی ایجاد می شود که عوامل پیچیده ژنتیکی و محیطی در کنار هم قرار گیرند تا رشد مغز را تغییر دهند. در این مطلب، هر آنچه باید در مورد درمان اختلالات عصبی بدانید آورده شده است.

اختلال تکوینی عصبی می تواند در بخش هایی از مغز رخ دهد که منجر به بروز اختلالات عصبی روانی شده و در شکل گیری زبان و گفتار، احساسات و رفتار، حافظه، هوش و یادگیری فرد تأثیر بگذارد. 

بروز این نوع از اختلالات عصبی، در افراد مختلف علائم متفاوتی را ایجاد می کند؛ از آسیب های خفیف گرفته که افراد می توانند بدون اینکه برایشان مشکل خاصی ایجاد شود، به زندگی نسبتاً عادی خود ادامه دهند، تا اختلالات شدیدی که ممکن است به مراقبت مادام العمر داشته باشند. 

در افراد مبتلا به اختلال تکوینی عصبی یا اختلال عصبی رشدی، تأخیر یا نقص در رشد معمولاً از اوایل کودکی ظاهر می شود و می تواند تا بزرگسالی نیز ادامه یابد. گاهی اوقات، علائم اختلال عصبی به قدری خفیف است که با وجود اینکه فرد علائم را دارد، اما ممکن است تا بزرگسالی تشخیص داده نشود.

علائم اختلال تکوینی عصبی 

علائم اختلال تکوینی عصبی یا اختلال عصبی رشدی، ممکن است تنها بر گفتار یا یادگیری کودک تأثیر بگذارند، و یا در چندین عملکرد از جمله هوش، یادگیری، مهارت های اجتماعی، درک، رفتار و بیان عاطفی، و فعالیت های روزانه اختلال ایجاد کند. علائم و رفتارهایی که در اثر اختلال عصبی تکوینی ایجاد می شوند، اغلب با بزرگ تر شدن کودک تغییر یا تکامل می یابند و برخی از ناتوانی ها دائمی هستند.

ژنتیک می تواند نقش مهمی در بسیاری از انواع اختلال تکوینی عصبی داشته باشد و برخی از شرایط خاص در این اختلال مانند ناتوانی ذهنی، با ژن های خاصی مرتبط است. با این حال، در بروز اکثر اختلالات عصبی تکوینی، عوامل متعدد و پیچیده ای نقش دارند و ترکیبی از اختلالات ژنتیکی، بیولوژیکی، روانی اجتماعی و محیطی هستند. مصرف الکل، سیگار و قلیان، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و قرار گرفتن در معرض آلاینده های محیطی قبل یا بعد از دوران کودکی، همگی از عوامل محیطی هستند که ممکن است بر روند رشد عصبی تأثیر منفی بگذارند. 

نمونه هایی از اختلالات عصبی رشدی عبارتند از اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD)، اختلال طیف اوتیسم (ASD)، اختلالات ارتباطی و لکنت زبان (اختلالات گفتار و زبان)، اختلال رشد فکری، ناتوانی ذهنی (خفیف تا شدید) یا عقب ماندگی ذهنی، اختلالات حرکتی، اختلالات یادگیری، اختلالات شنوایی و بینایی و سایر تاخیرهای رشدی. حتی در برخی موارد ممکن است این علائم با هم بروز نمایند!

علائم در بسیاری از انواع اختلالات عصبی رشدی، علائم و نشانه ها اغلب در کودکی، معمولاً در سنین پیش دبستانی ظاهر می شوند. اما در برخی، مانند اسکیزوفرنی، علائم ممکن است در طول سنین نوجوانی یا در بزرگسالی جوان شروع شود.

اختلالات ژنتیکی مرتبط با اختلال عصبی رشدی، معمولاً در خانواده به ارث می رسد و حتی ممکن است در افراد مختلف خانواده، بخش های متفاوتی از دستگاه عصبی مرکزی و مغز را درگیر کند و علائم هر فرد با دیگری متفاوت باشد. برای مثال ممکن است پدر در یادگیری دچار مشکل باشد، ولی پسر او دچار اختلال کمبود توجه بیش فعالی، پسر دیگرش دچار اختلال در تکلم و دخترش مبتلا به اوتیسم باشد. در ادامه، به معرفی مختصر این بیماری ها می پردازیم.

افراد مبتلا به اوتیسم، از برقراری تماس چشمی با دیگران پرهیز می کنند و برای ارتباط و لمس کردن دیگران مشکل دارند. ممکن است در کودکان مبتلا به اوتیسم، ممکن است بسیاری از رفتارهای تکرار شونده، مانند به هم زدن دست ها، تکان دادن بدن و یا در آوردن صدا، در اوایل زندگی مشاهده شود. حتی ممکن است با گاز گرفتن دست هایشان به خود آسیب برسانند.

اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)، نوعی اختلال عصبی تکوینی است که فرد مبتلا در دچار بی توجهی، حواس پرتی می شود و ممکن است نسبت به افراد دیگر در حالت عادی، فعالیت بیشتری داشته باشد. همین مسئله میتواند در مدرسه، کار و فعالیت های او اختلال ایجاد کند. افرادی که مبتلا به بیش فعالی هستند، اغلب دچار اختلال کنترل تکانه(Impulse control disorder) نیز باشند. اختلال کنترل تکانه، نوعی اختلال تکانشگری است که فرد بر افکار وسواس گونه خود تسلطی ندارد و این افکار آسیب زننده موجب اضطراب فرد می شود و ممکن است عواقب خطرناکی برای او به دنبال داشته باشد. 

در اسکیزوفرنی، فرد مبتلا از دوستان و خانواده کناره گیری می کند و دچار افکار آشفته، هذیان ها و توهمات می شود.

تشخیص و درمان اختلالات عصبی

اگر متوجه علائم و نشانه های اختلالات سیستم عصبی شدید، باید از یک متخصص مغز و اعصاب کمک بگیرید. با اینکه هیچ درمان قطعی برای اختلالات عصبی رشدی وجود ندارد، اما بسته به نوع اختلال، راهکارهای درمانی مؤثری برای کنترل برخی از علائم وجود دارد. البته مانند اکثر درمان های اختلالات عصبی، هیچ درمان واحدی برای همه افراد وجود ندارد و درمان معمولاً باید متناسب با نیازهای بیمار باشد؛ برای مثال، در کودکان و افرادی که در ارتباط گیری و گفتار دچار مشکل هستند، گفتار درمانی و رفتار درمانی یکی از این راهکارهاست. جلسات مشاوره با روان درمانگر یا مشاور هم میتواند در کنترل رفتار مؤثر باشد. 

برخی کودکان در سنین پایین دچار اختلالات یادگیری هستند؛ راهکارهای متفاوتی برای بهبود این مشکل وجود دارد و اغلب با افزایش سن، این اختلال برطرف می شود. آموزش های ویژه در کلا درس و تقویت مهارت ها در محیط مدرسه با کمک مربیان و معلمان کودک میتواند راهکاری مؤثر در این زمینه باشد.

در مواردی که کودک دچار اختلالات هماهنگی رشدی است، فیزیوتراپی یا کاردرمانی از راهکارهایی است که به والدین بیمار پیشنهاد می شود.

برخی داروها نیز برای کاهش علائم اضطراب و بیقراری و یا بیش فعالی تجویز می شوند. برای مثال، در درمان بیش فعالی، از داروهای ضد اضطراب تجویز می شود. با این حال، در مصرف داروها عوارض جانبی منفی از جمله سرکوب اشتها، افزایش فشار خون، بی خوابی و تغییرات خلق و خوی نیز وجود دارد.

در افراد مبتلا به ناتوانی های ذهنی، اگرچه داروی خاصی برای درمان وجود ندارد، اما بسیاری از افراد مبتلا به ناتوانی های رشدی دارای عوارض پزشکی بیشتری هستند و ممکن است چندین دارو برای آن ها تجویز شود.

توجه به این نکته ضروری است که هیچ راهی برای پیشگیری از اختلالات سیستم عصبی وجود ندارد. اما مراقبت های دوران بارداری و انجام منظم معاینات می تواند در تولد نوزادی سالم مؤثر باشد و از بروز اختلالات ژنتیکی و آسیب به دستگاه عصبی مرکزی پیشگیری نماید.