پیوند مغز استخوان چگونه انجام می شود؟
مغز استخوان یکی از بافت های بدن انسان است که درون استخوان های بدن قرار گرفته و وظیفه آن ساخت سلول های خونی، مانند گلبول های قرمز، گلبول سفید و پلاکت است. علاوه براین، مغز استخوان منبع جمع آوری انواعی از سلول های بنیادی است که تحت عنوان سلول های بنیادی خونساز شناسایی شده و قدرت تبدیل شدن به انواع سلول های خونی و غیرخونی مختلف را دارند.
پیوند مغز استخوان یکی از انواع روش های سلول درمانی است که طی آن سلول های بنیادی خونساز از بدن یک فرد سالم گرفته شده و در بدن یک بیمار نیازمند پیوند مغز استخوان جایگزین می شود. به عمل پیوند مغز استخوان، در اصطلاح پیوند سلول بنیادی نیز گفته می شود.
این پیوند به دو روش انجام می شود:
- پیوند مغز استخوان اتولوگ؛
- پیوند آلوژنیک.
در پیوند مغز استخوان اتولوگ، سلول بنیادی جهت پیوند از خود فرد بیمار گرفته می شود، در حالی که در پیوند آلوژنیک، سلول بنیادی از یک فرد دهنده مغز استخوان گرفته می شود.
انجام عمل پیوند مغز استخوان و سلول های بنیادی که به فرد بیمار تزریق می شوند معمولاً دو هدف درمانی را دنبال می کنند:
• درمان افرادی که سلول های بنیادی خونساز آن ها در اثر شیمی درمانی یا رادیوتراپی شدید از بین رفته است یا دیگر پاسخگوی نیاز خونسازی بدن آن ها نیست؛
• درمان افرادی که مبتلا به یک اختلال ژنتیکی با تأثیر مستقیم بر عملکرد سلول های مغز استخوان هستند.
به همین دلیل، عمل پیوند مغز استخوان در هر دو نوع بیمارانی که مبتلا به اختلالات خونی سرطانی و غیر سرطانی هستند می تواند مفید واقع شود.
در خصوص انجام عمل پیوند مغز استخوان برای یک بیمار، آنچه که بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد این است که اثبات شود پیوند مغز استخوان تنها راه نجات بیمار است. بنابراین، به دلیل عوارض جانبی جدی که ممکن است در بیمار ایجاد شود و نیز فرآیند سخت و پرتنشی که پیوند مغز استخوان دارد، تا زمانی که راه دیگری برای بهبود بیمار وجود دارد، هیچگاه پیوند مغز استخوان انتخاب اول نخواهد بود. در صورتی که مشخص شود که پیوند مغز استخوان برای یک بیمار ضروری است، ابتدا انواعی از آزمایشات و معاینات بر روی بیمار انجام می شود تا مشخص شود که آیا سلامت عمومی بیمار و آمادگی بدنی وی طوری هست که بتواند فرآیند دشوار پیوند را تحمل کند یا خیر. علاوه براین، یک کاتتر درون وریدی به یکی از وریدهای بزرگ بیمار (مانند ورید گردن یا سینه) وارد می شود تا در طی فرآیند پیوند، محلی برای تزریق انواع داروها و نیز سلول های بنیادی به بیمار باشد.
در مرحله بعد، بیمار تحت درمان با داروهای شیمی درمانی یا گاهی رادیوتراپی قرار می گیرد تا سلول های سرطانی از بین بروند (در زمان درمان سرطان) و نیز سیستم ایمنی بدن بیمار برای پذیرش سلول های پیوندی سرکوب شود. نوع دارویی که در این مرحله دریافت می شود به نوع بیماری، سن بیمار، نوع پیوند و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. سپس سلول بنیادی به بدن بیمار تزریق می شود تا در مغز استخوان فرد بیمار جایگزین شود. تزریق سلول های بنیادی فرآیندی بدون درد و آسان است و نیازی به بیهوشی و انتقال بیمار به اتاق عمل ندارد.
پس از انجام پیوند مغز استخوان، چند هفته طول می کشد تا سلول های جدید در مغز استخوان جایگزین شده و شروع به تولید سلول های جدید نمایند. در این دوره، بیمار تحت درمان با داروهای مختلف قرار می گیرد تا مانع از بروز عوارض ناشی از پیوند و نیز عوارض جانبی دیگر شوند. در این دوره، شرایط بالینی بیمار به دقت بررسی می شود و نیاز است که فرد این مدت را در بیمارستان سپری کند. همچنین، بیمار ممکن است که تا زمان آغاز به کار سلول های بنیادی پیوند زده شده، به تزریق خون و فرآورده های خونی نیاز داشته باشد.
بیمارانی که تحت عمل پیوند قرار می گیرند باید به صورت دوره ای تحت چکاپ و معاینه قرار گیرند تا بروز علائم و یا احتمال عود مجدد بیماری در آن ها شناسایی شود.
در حال حاضر، پیوند مغز استخوان در ایران نیز قابل انجام بوده و بیماران زیادی می توانند از مزایای این روش درمانی قدرتمند بهره مند شوند.