سندرم الکل جنین (fetal alcohol)؛ علائم و درمان آن

سندرم الکل جنین (FAS) چیست؟ سندرم الکل جنین (FAS) نوعی بیماری است که جنین هایی که مادر در زمان بارداری الکل مصرف کرده است به آن مبتلا می شوند. در بحث های پزشکی اصطلاح سندرم به مجموعه ای از علائم گفته می شود که در نتیجه یک بیماری خاص یا وضعیت غیر طبیعی با هم اتفاق می افتد. هنگامی که فردی مبتلا به سندرم الکل جنینی می گردد، در شدیدترین حالتی است که به عنوان اختلالات طیف الکل جنینی (FASD) شناخته می شود.

FAS یک بیماری است که فرد در تمام طول زندگی خود با آن درگیر بوده و قابل درمان نمی باشد. در صورت عدم مصرف الکل در دوران بارداری می توان مانع از بروز چنین بیماری هایی در جنین شد. باید توجه داشته باشید که مصرف حتی مقادیر کمی الکل در دوران بارداری می تواند به جنین در حال رشد آسیب برساند.

علت ایجاد سندرم الکل جنینی

علت اصلی بروز ناهنجاری جنین، نقایص مادرزادی قابل پیشگیری، ناتوانی رشدی و قدرت یادگیری پائین و مصرف الکل در دوران بارداری می باشد. خانم های بارداری که الکل مصرف می کنند، این ماده وارد جریان خون آن ها شده و با عبور از جفت به جنین در حال رشد منتقل می شود. الکل باعث افزایش غلظت الکل خون در جنین در حال رشد نسبت به بدن مادر می شود، زیرا جنین با سرعت بسیار پائین تری نسبت به بزرگسالان الکل را متابولیزه می کند.

از سوی دیگر، الکل در اکسیژن رسانی و تغذیه مطلوب به کودک در حال رشد اختلال ایجاد می کند، به رشد بافت ها و اندام ها آسیب می رساند و باعث آسیب دائمی مغز در کودک می گردد. بنابراین هرچه مادر در دوران بارداری مقادیر بیشتری الکل بنوشد مشکلات شدیدتری برای جنین ایجاد می گردد. 

سندرم جنین الکل (FAS) یک بیماری قابل پیشگیری است و تنها راه پیشگیری از FAS پرهیز از نوشیدن هر گونه نوشیدنی الکلی در دوران بارداری است. همچنین توصیه می شود که اگر از روش های کنترل بارداری موثر استفاده نمی کنید، الکل ننوشید چون ممکن است چهار تا شش هفته طول بکشد تا متوجه شوید باردار هستید. در اوایل بارداری، جنین به سرعت در حال رشد است و مصرف الکل می تواند به جنین در حال رشد در هر زمانی از بارداری آسیب برساند (به خصوص در مراحل اولیه رشد).

در صورتی که فرد قبل از دوران بارداری الکل مصرف می کند هرزمانی می تواند برای ترک آن اقدام کند. رشد مغز جنین در طول بارداری اتفاق می افتد، بنابراین قطع مصرف الکل در اسرع وقت همیشه بهترین است. مصرف الکل حتی پس از زایمان نیز خطر ناک است چون اگر مادری به کودک خود شیر بدهد، الکل می تواند از طریق شیر مادر به کودک منتقل شود. 

چه تفاوتی بین سندرم الکل جنین (FAS) و اختلالات طیف الکل جنینی(FASD) وجود دارد؟

زمانی که یک جنین قبل از تولد در معرض الکل قرار می گیرد، رشد او به روش های مختلفی تحت تأثیر قرار گرفته و باعث ایجاد طیفی از علائم از خفیف تا شدید در بیمار می گردد. اختلالات طیف الکل جنینی (FASD) شامل طیف علائم و نشانه ها در مقیاسی از حداقل تا بیشترین تأثیرات است، اما سندرم الکل جنینی شدیدترین وضعیت در این مقیاس می باشد. سایر حالت های FASD عبارتند از:

- سندرم الکل جنینی جزئی (pFAS) :

افراد مبتلا به pFAS برخی از ویژگی ها و علائم FAS را نشان می دهند (مثلاً تغییر در برخی ویژگی های چهره)؛

- اختلال رشد عصبی مرتبط با الکل (ARND):

افراد مبتلا به این اختلال ARND برخی علائم مانند مشکلات یادگیری و رفتاری، ضعف حافظه یا تمرکز و چالش در قضاوت را بروز می دهند. همچنین باید توجه داشته باشید که کودکان مبتلا به ARND در دوران مدرسه بسیار ضعیف عمل می کنند؛ 

- نقایص مادرزادی مرتبط با الکل (ARBD): 

این نقایص مادرزادی فیزیکی (تغییرات غیرطبیعی در قسمت‌های بدن) هستند که می ‌توانند قلب، چشم ‌ها، سیستم اسکلتی، گوش‌ ها و کلیه ‌ها را تحت تاثیر خود قرار دهند.

علائم سندرم الکل جنینی

نوزادانی که به این دسته از ناهنجاری جنین مبتلا هستند نشانه هایی را بروز می دهند. شدت علائم سندرم الکل جنینی متفاوت است و برخی از کودکان این علائم را به مراتب بیشتر از سایرین تجربه می کنند. علائم و نشانه ‌های سندرم الکل جنینی ممکن است شامل هرگونه ترکیبی از نقص‌ های فیزیکی، ناتوانی‌های ذهنی یا شناختی و مشکلات عملکردی و مقابله با زندگی روزمره باشد. شایع ترین علائم سندرم الکل جنینی عبارتند از:

- نقص های فیزیکی

• رشد کند جنین و وزن کم در زمان تولد؛

• مشکلات خواب و مکیدن در دوران نوزادی؛

• گریه کردن نوزاد با صدای بلند، بی قراری و تشنج؛

• بروز برخی ناهنجاری در صورت جنین مانند داشتن چشمان کوچک و دهان نازک؛

• قد کوتاه تر از سایر کودکان هم سن؛

• بدشکلی مفاصل، اندام ها و انگشتان دست؛

• مشکلات بینایی یا مشکلات شنوایی؛

• دور سر کوچک و اندازه مغز؛

• نقایص قلبی و مشکلات کلیه و استخوان.

- نقایص سیستم عصبی

• هماهنگی بدنی ضعیف؛

• بیش فعالی؛

• حافظه ضعیف و قدرت تمرکز پائین؛

• پرخاشگری؛

• تغییر کردن مداوم اخلاق.

- مشکلات رفتاری

• مهارت های اجتماعی ضعیف؛

• مشکل در برخورد و کنار آمدن با دیگران؛

• مشکل در برنامه ریزی یا کار برای رسیدن به یک هدف؛

• بروز مشکلات متعدد در مدرسه.

تشخیص سندرم الکل جنینی

با توجه به اینکه زنان باردار ممکن است اطلاعات کاملی در خصوص مصرف الکل در دوران بارداری خود به پزشک معالج ارائه ندهند، تشخیص سندرم الکل جنینی دشوار بوده و تا به امروز آزمایش مستقیم و دقیقی برای آن وجود ندارد. به طور کلی، پزشکان متخصص اطفال عموما برای تشخیص سندرم الکل جنینی به انجام معاینات فیزیکی کودک می پردازند تا در صورت وجود نشانه های خاصی (از جمله ویژگی های غیر طبیعی صورت، اندازه کوچک نوزاد در بدو تولد و در تمام دوران کودکی) بتوانند این بیماری را تشخیص دهند. 

برخی از علائم در نوزادان مبتلا به سندرم الکل جنینی از جمله بیش فعالی، قضاوت ضعیف، مشکلات رفتاری و عاطفی با نشانه های بیماری های مختلفی شباهت دارد که این موضوع تشخیص را با چالش های مواجه می کند، این بیماری ها عبارتند از:

• اختلال طیف اوتیسم (ASD)؛

• اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD)؛

• سندرم ویلیامز.

به طور کلی توصیه می شود که اگر خانمی در دوران بارداری الکل مصرف کرد این موضوع به پزشک معالج خود اطلاع دهد. 

درمان سندرم الکل جنینی

تا امروز هیچ روشی جهت درمان سندرم الکل جنینی در دسترس نیست و کودک در طول زندگی علائم این نوع ناهنجاری جنین را بروز خواهد داد. با این حال اگر این بیماری به موقع تشخیص داده شود می توان از شدت بیماری کاست و رشد کودک را بهبود بخشید. برخی از روش های درمانی که اغلب پزشکان از آن ها استفاده می کنند شامل تجویز برخی داروها برای مشکلاتی رفتاری و قدرت تمرکز کودک، رفتار درمانی برای بهبود مهارت های اجتماعی و یادگیری و همچنین آموزش نحوه رفتار والدین در کمک به بهبود مشکلات کودک می باشد.