آزمایش QF-PCR چیست و چه کاربردی در تشخیص پیش از تولد دارد؟

سلول های هر فرد سالم دارای 23 جفت (46 عدد) کروموزوم است که نیمی از آن را از مادر و نیم دیگر را از پدر دریافت می نماید. هرگونه تغییر در تعداد کروموزوم ها سبب بروز اختلال در عملکرد سلول ها شده و سلامتی فرد را به خطر می اندازد. این ناهنجاری های کروموزومی اصطلاحا آنیوپلوئیدی نام دارند که به عنوان شایع ترین علت ایجاد اختلالات ژنتیکی در انسان شناخته شده است و منجر به بروز طیف وسیعی از علائم مانند عقب ماندگی های ذهنی، مشکلات اسکلتی و حرکتی و تاخیر در رشد می گردد.  

 ناهنجاری کروموزومی جنین اغلب با آزمایش کاریوتایپ جنین به عنوان یک روش استاندارد قابل تشخیص می باشند، اما در سال های اخیر آزمایش QF PCR به عنوان سریع ترین و دقیق ترین روش تشخیص مولکولی، به طور گسترده در آزمایشگاه برای تشخیص پیش از تولد به کار گرفته شده است.

آزمایش QF-PCR چیست؟

آزمایش QF PCR یا Quantitative Fluorescence Polymerase Chain Reaction روش آزمایشگاهی دقیق و سریعی است که ناهنجاری کروموزومی در کروموزوم های ۱۳، ۱۸، ۲۱، X و Y تشخیص می دهد. این تکنیک بر اساس PCR است و در آن قطعات اختصاصی از DNA جنین مورد بررسی قرار می گیرد. روش QF قادر به شناسایی اختلالات زیر است:

• سندرم پاتو (تریزومی ۱۳): این سندرم اختلال نادری است که به دلیل حضور یک نسخه اضافی از کروموزوم 13 رخ می دهد و سبب بروز ناهنجاری های شدید جسمی و ذهنی می گردد. اکثر نوزادان مبتلا به این سندرم تا یک ماهگی و نهایتا یک سالگی زنده می مانند. اما برخی از آن ها با انواع خفیف تر از بیماری ممکن است سال ها به زندگی خود ادامه دهند.

• سندرم ادوارد (تریزومی ۱۸): سندرم ادوارد اختلال کروموزومی است که موجب کندی رشد درون رحمی یا (intrauterine growth retardation) و وزن کم نوزاد در زمان تولد می شود. مشکلات قلبی، کوچک بودن سر، ناحیه دهان و فک از دیگر ویژگی های نوزادان مبتلا به این بیماری است. جنین هایی که به تریزومی 18 دچار می شوند اغلب در دوران بارداری از بین می روند، البته مبتلا حدود 5 تا 10 درصد کودکان به این بیماری تا بعد از یک سالگی زنده می مانند ، هر چند که از ناتوانی ذهنی شدید رنج می برند.

• سندرم داون (تریزومی ۲۱): سندروم داون شایع ترین اختلال کروموزومی است که به علت وجود یک نسخه اضافی از کروموزوم 21 اتفاق می افتد و منجر به عقب ماندگی ذهنی می شود. ازدواج های فامیلی و سن بالای مادر یکی از مهم ترین علت های ابتلا به تریزومی 21 می باشند.

• سندرم ترنر (45X): زنان به طور طبیعی دارای دو کروموزوم X و مردان یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند. زنانی که به سندرم ترنر مبتلا شوند، تنها دارای یک کروموزوم X می باشند. تشخیص پیش از تولد این بیماری با آزمایش کاریوتایپ، QF-PCR، MLPA و یا FISH صورت می گیرد. کوتاه بودن قد، وجود ناحیه پرده مانند در ناحیه گردن، پایین بودن خط رویش مو و افتادگی پلک ها از علائمی است که در این بیماران تشخیص داده می شود.

• سندرم کلاین فلتر(47XXY)

• جنین مبتلا به XYY  

• سندرم تریپل X

برای انجام آزمایش QF PCR از چه نمونه هایی استفاده می شود؟

آزمایش QF PCR باتوجه به شرایط بالینی و همچنین هفته بارداری، با استفاده از نمونه های مختلفی قابل انجام است که شامل:

• مایع آمنیوتیک (هفته 14 تا 16 بارداری) 

• پرز جفتی یا CVS (هفته 10 تا 12 بارداری)

• نمونه بافت از جنین سقط شده

• سلول های کشت داده شده از جنین

• خون نوزاد

• خون مادر (3 میلی لیتر)

گاهی در هنگام نمونه گیری نمونه جنینی آلوده به خون مادر می شود، که در این مواقع برای بررسی احتمال آلودگی، خون گیری از مادر نیز انجام می شود. لازم به توضیح است آزمایش QF PCR نیاز به ناشتایی ندارد.

آزمایش QF PCR در مقایسه با سایر روش ها چه مزایایی دارد؟

یکی از مهم ترین مزیت های روش QF PCR جوابدهی سریع است. این موضوع نقش بسزایی در کاهش اضطراب و حفظ آرامش والدین دارد و در صورت تشخیص ناهنجاری های جنینی، زمان کافی برای ختم بارداری وجود خواهد داشت. علاوه بر این میزان دقت و اختصاصیت این تست بیش از 99 درصد است.

مراحل انجام این آزمایش چگونه است؟

این آزمایش نیز مانند سایر تکنیک های آزمایشگاهی شامل مراحل مختلفی است که عبارتند از:

• درخواست انجام تست توسط متخصص زنان و یا متخصص ژنتیک

• نمونه گیری (پرزهای جفتی و یا مایع آمنیون) توسط متخصص زنان و زایمان

• انتقال نمونه ها در شرایط استریل به آزمایشگاه

• استخراج DNA 

• انجام PCR با استفاده از کیت اختصاصی QF-PCR

• انتقال محصول PCR به دستگاه Genetic Analyzer و انجام Fragment Sizing

• آنالیز نتایج و گزارش دهی

لازم به توضیح است، از آنجایی که طبق قوانین پزشکی قانونی، در صورت تشخیص ناهنجاری های کروموزومی در جنین به روش QF PCR امکان سقط جنین وجود ندارد. لذا در مواردی که جنین مبتلا به اختلالات کروموزومی می باشد، نتایج باید توسط روش MLPA، FISH یا کاریوتایپ به تایید برسند.

انجام تست QF PCR به چه افرادی توصیه می شود؟

• نتایج مشکوک در غربالگری سه ماهه اول و سونوگرافی

• عدم وجود سلول کافی و با کیفیت برای کشت و کاریوتایپ

• تشخیص ناهنجاری در جنین سقط شده و یا مرده زایی

• سن بالای مادر (بیش از 35 سال)

• بالا بودن هفته بارداری و عدم وجود زمان کافی برای انجام کاریوتایپ جنین

برای دریافت مشاوره رایگان و کسب اطلاعات بیشتر، میتوانید سوال خود را از طریق بخش گفتگوی آنلاین و ارتباط با مشتریان در قسمت پایین صفحه (لوگوی MOMGENE) مطرح نموده و یا با شماره تلفن 42500-021 داخلی 562 تماس حاصل فرمایید.