درمان بیماری پارکینسون با سلول بنیادی

بیماری پارکینسون (PD) یک بیماری دژنراتیو مغزی است که فرد دچار تخریب بخش هایی از مغز می گردد و با گذشت زمان این مسئله شدت می یابد. در بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند، علت دقیق ابتلای مشخص نمی باشداما برخی موارد آن ارثی است. خطر ابتلا به پارکینسون اغلب با بالا رفتن سن افزایش می یابد و میانگین آغاز این بیماری حدود 60 سالگی است. پارکینسون در میان بیماری های دژنراتیو مغزی رتبه دوم را داشته و نسبتأ شایع می باشد به طوری تخمین زده شده حدود 1% از افراد بالای 60 سال در سراسر دنیا، به این بیماری مبتلا خواهند شد.

علائم بیماری پارکینسون

بیماری عصبی پارکینسون می تواند طیف وسیعی از علائم را در افراد مبتلا ایجاد کند که در اینجا به معرفی آن ها می پردازیم:

• لرزش بدن :

لرزش بدن در افراد مبتلا در ابتدا از بازو و دست آغاز می گردد و اغلب در زمان های استراحت فرد بیشتر قابل مشاهده است؛

• سخت شدن حرکت عضلات : 

یکی از علائم بیماری پارکینسون دشوار شدن حرکت عضلات صورت است که به دلیل سفت شدن عضلات می باشد و فرد ممکن است سفت شدن های دردناک عضلات (دیستونی) را تجربه کند؛

• کند شدن حرکات یا برادی کینزی :

در افراد مبتلا حرکات بدنی بسیار کندتر از حد معمول هستند، به طوریکه انجام کارهای روزمره مشکل می گردد؛

• عدم تعادل؛

• از دست دادن حس بویایی؛

• ایجاد مشکلات ادراری مانند بی اختیاری ادرار؛

• یبوست؛

• بروز مشکلات بلع که می تواند منجر به سوء تغذیه فرد شود؛

• تعریق بیش از حد؛

• احساس سرگیجه و تاری دید؛

• مشکلات خواب (بی خوابی) :

 این می تواند منجر به خواب آلودگی بیش از حد در طول روز شود؛

• علائم شناختی و روانی؛

• افسردگی و اضطراب؛

• اختلال شناختی خفیف :

مشکلات جزئی حافظه و مشکلات مربوط به فعالیت هایی که نیاز به برنامه ریزی و سازماندهی دارند؛

• زوال عقل:

گروهی از علائم مختلف از جمله مشکلات شدیدتر حافظه، تغییرات شخصیتی، دیدن چیزهایی که وجود ندارند (توهمات بصری) و باور به چیزهایی که درست نیستند (هذیان).

علت بروز بیماری پارکینسون

اصلی ترین علت بروز بیماری پارکینسون در افراد، از بین رفتن و تحلیل سلول های عصبی در بخش گانگلیا پایه است. این ناحیه از مغز در کنترل حرکات بدن دخیل بوده و سلول های آن یکی ماده شیمیایی مهم به نام دوپامین را ترشح می کنند. هنگامی که نورون ها می میرند یا دچار اختلال می شوند، دوپامین کمتری تولید می کنند که این مسئله باعث بروز مشکلات حرکتی مرتبط با بیماری می گردد. توجه داشته باشید که علت مرگ نورون ها هنوز شناخته شده نیست. افراد مبتلا به بیماری پارکینسون پایانه های عصبی تولید نوراپی نفرین (پیام رسان شیمیایی اصلی سیستم عصبی سمپاتیک) را نیز از دست می دهند که بسیاری از عملکرد های بدن مانند ضربان قلب و فشار خون را کنترل می کند. از دست دادن نوراپی نفرین ممکن است به توضیح برخی از ویژگی های غیرحرکتی پارکینسون کمک کند، مانند خستگی، فشار خون نامنظم، کاهش حرکت غذا از طریق دستگاه گوارش، و افت ناگهانی فشار خون زمانی که فرد از حالت نشسته یا دراز کشیده بایستد. 

بسیاری از سلول های مغزی افراد مبتلا به بیماری پارکینسون حاوی اجسام لوئی، توده های غیرمعمول پروتئین آلفا سینوکلئین هستند. دانشمندان در حال تلاش برای درک بهتر عملکردهای طبیعی و غیر طبیعی آلفا سینوکلئین و ارتباط آن با جهش های ژنتیکی هستند که بر زوال عقل پارکینسون و بدن لوی تأثیر می گذارد. برخی از موارد بیماری پارکینسون ارثی به نظر می رسد به طوریکه برخی از موارد ابتلا را می توان در جهش های ژنتیکی خاص ردیابی کرد. اکنون بسیاری از محققان بر این باورند که در بروز بیماری پارکینسون ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مانند قرار گرفتن در معرض سموم دخیل هستند.

تشخیص بیماری پارکینسون

در حال حاظر، روش تشخیصی خاصی برای تشخیص بیماری پارکینسون در دسترس نیست و پزشک معالج معمولا این بیماری را با گرفتن سابقه پزشکی فرد و انجام معاینه عصبی تشخیص می دهند. البته تعدادی از اختلالات می توانند علائمی مشابه علائم بیماری پارکینسون ایجاد کنند مانند آتروفی سیستم متعدد و زوال عقل. برای تشخیص دقیق بیماری پارکینسون پزشک ممکن است از برخی آزمایشات و تست ها کمک گیرد که این آزمایشات عبارتند از:

• انجام CT اسکن؛

• تصویربرداری MRI؛

• انجام آزمایش ژنتیک مانند تست اگزوم جهت بررسی ژنتیکی این بیماری؛

• PET اسکن.

درمان پارکینسون

تا به امروز درمان پارکینسون قابل انجام نبوده است و در بحث درمان تنها می توان با برخی روش ها و داروها علائم بیماری را کنترل نمود. از سوی دیگر با توجه به علائمی که هر فرد بروز می دهد روش های درمان پارکینسون متفاوت خواهد شد که در این قسمت به توضیح تعدادی از آن ها خواهیم پرداخت:

1- تجویز داروهای مختلف :

یک دسته از داروهایی که در درمان پارکینسون مورد استفاده قرار می گیرند منجر به بالا رفتن سطح دوپامین خواهند شد مانند لوودوپا، و در اغلب موارد همیشه موثر هستند. از دیگر داروهایی که برای درمان پارکینسون استفاده می شوند می توان به موارد زیر اشاره نمود که عبارتند از:

• داروهای شبیه ساز دوپامین؛

• داروهای مسدود کنند متابولیسم دوپامین؛

• مهارکننده های متابولیسم لوودوپا این داروها روند پردازش لوودوپا را در بدن کاهش داده و به ماندگاری آن کمک می‌کنند؛

2- تحریک عمیق مغز :

گاهی اوقات مصرف دارو در برخی افراد مبتلا به بیماری پارکینسون تأثیری ندارد و پزشک باید روش درمانی خود را تغییر دهد. در این مرحله اغلب پزشکان روش درمانی تحریک عمیق مغز را توصیه می کنند که با استفاده از الکترود های کوچکی که در قسمتی از مغز کاشته می شوند، نواحی خاصی را تحریک خواهند کرد که در بهبود علائم بیماری بسیار موثر هستند؛

3- سلول درمانی بیماری پارکینسون :

اگرچه علت اصلی بیماری پارکینسون ناشناخته است، اما نوع سلول ها و مناطقی از مغز که در این بیماری درگیرند، شناخته شده هستند. محققان در حال حاضر از انواع مختلف سلول‌ بنیادی (پیوند سلول بنیادی) برای رشد سلول‌ عصبی تولیدکننده دوپامین در آزمایشگاه استفاده می‌کنند تا بتوانند نحوه درمان بیماری پارکینسون را بررسی کنند، به‌ویژه در مواردی که علت ژنتیکی شناخته شده برای این بیماری وجود دارد. از آنجایی که یک نوع سلول کاملاً مشخص تحت تأثیر قرار می گیرد، ممکن است بتوان پارکینسون را با جایگزینی سلول های عصبی از دست رفته با سلول های جدید سالم درمان کرد. سلول های بنیادی انواعی از سلول های تمایز نیافته هستند که توانایی تبدیل شدن به انواع مختلفی از سلول های تخصصی و تمایز یافته را دارند. این ویژگی سلول ها منجر به پتانسیل های بالای درمانی پیوند سلول بنیادی در درمان بسیاری از بیماری ها و تمرکز محققین بر کابرد سلول های بنیادی در درمان بیماری پارکینسون شده است.

جهت انجام پیوند سلول بنیادی در درمان پارکینسون (سلول درمانی) می توان این سلول ها را از منابع مختلفی بدست آورد که بهترین و در دسترس ترین آنها، خون بندناف می باشد. امروزه در زمان تولد نوزادان، در صورت تمایل والدین خون بندناف نوزاد جمع آوری و در بانک خون بندناف ذخیره می گردد تا در صورت نیاز به سلول درمانی نوزاد یا اعضای خانواده او بتوان از این منبع استفاده کرد. از دیگر منابع مناسب جهت جمع آوری سلول بنیادی، مغز استخوان است که با عنوان پیوند مغز استخوان شناخته شده است. 

با توجه به اینکه علت مرگ نورون ها (سلول عصبی) در مغز ناشناخته است، افراد مبتلا به بیماری پارکینسون پایانه های عصبی تولید نوراپی نفرین (پیام رسان شیمیایی اصلی سیستم عصبی سمپاتیک) را نیز از دست می دهند که بسیاری از عملکرد های بدن مانند ضربان قلب و فشار خون را کنترل می کند. از دست دادن نوراپی نفرین باعث بروز علائم بیماری پارکینسون می گردد. با توجه به نتابج بدست آمده از مطالعات مختلف، پزشکان و دانشمندان معتقدند که درمان جایگزینی سلولی (سلول درمانی) در درمان پارکینسون با خون بندناف موثر خواهد بود. چون وارد کردن سلول های جوان به مغز می تواند بیماری پارکینسون را بهتر درمان کند. 

باید توجه داشته باشید که درمان پارکینسون با سلول های بنیادی هنوز در مراحل اولیه ارزیابی بالینی است که برخی از مهم ‌ترین پیشرفت ‌های اخیر در این زمینه شامل کار بر روی روش‌ های ساخت نورون ‌های تولید کننده دوپامین در آزمایشگاه می باشد. تحقیقات در خصوص چگونگی بهبود اثربخشی پیوند سلول بنیادی خون بندناف یا پیوند مغز استخوان و جلوگیری از عوارض جانبی؛ و مطالعاتی در مورد چگونگی توسعه بیماری و اینکه چگونه سلول‌ها می‌توانند به تولید داروهای جدید برای متوقف کردن آن کمک کنند، در حال انجام هستند.