آزمایش HLA یا Human leukocyte antigens چیست؟

پیش از آن که به توضیح آزمایش HLA بپردازیم، لازم است که بدانیم، بدن انسان از سلول های مختلف و بی شماری ساخته شده است. روی سطح اکثر سلول های بدن از جمله گلبول های سفید و سلول های اندام هایی مانند قلب، مغز، ریه، روده، نشانگرها یا مولکول های پروتئینی خاصی قرار گرفته که نقش مهمی در پاسخ ایمنی بدن به مواد و عوامل خارجی و بیگانه دارند و بدن به کمک آن ها تشخیص می دهد که کدام سلول ها خودی و کدام غیرخودی (بیگانه) هستند. به این مولکول های سطحی سلول، آنتی ژن HLA یا آنتی ژن های لکوسیت انسانی (Human leukocyte antigens) گفته می شود. 

آنتی ژن ها انواع مختلفی دارند که ژن های HLA، مسئول ساخت آن ها هستند. افراد نیمی از این ژن ها را از پدر و نیمی دیگر را از مادر خود به ارث می برند؛ این بدان معناست که سلول های بافت و خون بدن یک فرد با افراد دیگر متفاوت است. 

در مورد آزمایش HLA چه میدانید؟

انواع مختلفی از آزمایش HLA وجود دارد که که ابتدا به معرفی رایج ترین آن ها می پردازیم.

آزمایش آنتی ژن لکوسیت انسانی یا آزمایش HLA، آزمایشی است که قبل از پیوند سلول های بنیادی یا پیوند عضو انجام می شود. چرا که یکی از عوامل اصلی و مهم در موفقیت پیوند این است که سلول های پیوندی از فرد اهدا کننده تا حد امکان با فرد دریافت کننده مطابقت داشته باشد. این فرآیند، بسیار پیچیده تر از تطبیق گروه های خونی بین اهدا کنندگان و بیمار است.

پزشک برای انتخاب فرد اهدا کننده مناسب، معمولاً چندین نفر را که به نظر می رسد در سطح اولیه با بیمار مطاقت دارند، انتخاب می کند و از آن ها می خواهد چندین آزمایش از جمله تست HLA را انجام دهند. الگوی ژن ها در افراد یک خانواده، نسبت به سایر افراد فامیل یا افراد غریبه، شباهت بیشتری دارد و در بیشتر موارد، جست و جوی اهدا کننده مناسب، از خواهر و برادر فرد گیرنده شروع می شود. از آنجایی که ژن های HLA از والدین به ارث می رسند، احتمال تطابق سلول ها برای دریافت پیوند از افراد خانواده وجود دارد. این تطابق در دوقلوهای همسان 100% بوده و سلول های بافت و خون آن ها یکسان است. در سایر خواهرها و برادرها، 25 درصد شانس (از هر 4، 1 نفر) برای تطابق وجود دارد.

آزمایش HLA، با استفاده از نمونه خون انجام می شود که در آن انواع آنتی ژن HLA و همچنین ژن های مسئول ساخت این آنتی ژن ها برای مطابقت پیوند، شناسایی و مورد بررسی قرار می گیرند تا مشخص گردد که آیا سلول های بافت بدن فرد اهدا کننده و دریافت کننده پیوند با هم مطابقت دارد یا خیر. هر چه تعداد آنتی ژن های منطبق بیشتر باشد، شانس موفقیت پیوند بیشتر خواهد بود و خطر عوارض پس از پیوند و رد عضو را کاهش می یابد. روش نمونه گیری HLA در تست HLA، نمونه گیری از خون وریدی است و بهتر است که فرد ناشتا باشد. 

پیوند سلول های بنیادی یک از راهکارهایی است که در درمان انواع سرطان خون و اختلالات ژنتیکی خون کاربرد داشته و در آن از سلول های بنیادی مختلفی که از مغز استخوان، خون محیطی و یا خون بندناف بدست آمده، می توان بهره مند شد. 

خون بندناف را می توان با درخواست از پزشک معالج، در هنگام زایمان از بندناف نوزاد استخراج و پس از جداسازی سلول های بنیادی خون، آن ها را در بانک خون بندناف عمومی (بدون نیاز به پرداخت هزینه) یا در بانک خون بندناف خصوصی (با پرداخت هزینه) ذخیره کرد. امروزه از سلول های بنیادی خون بندناف در درمان بیماری های مختلف استفاده می شود و از آنجایی که می توان سلول های بنیادی خون بندناف را برای مدت بیش از 20 سال در بانک خون بندناف ذخیره کرد و تعداد بیماری های قابل درمان با این سلول ها رو به افزایش است تقاضا برای انجام این اقدام نیز رو به افزایش است. همانطور که پیش تر گفته شد، تطابق سلول های فرد اهدا کننده و گیرنده، اهمیت ویژه ای در موفقیت پیوند دارد. بزرگ ترین مزیت ذخیره خون بندناف این است که اگر در آینده، خود فرد نیاز به درمان با سلول های بنیادی داشته باشد، می تواند به راحتی از سلول های بنیادی خون بندناف خون استفاده کند؛ چرا که سلول ها 100% خودی هستند. از آنجایی که ژن های سازنده آنتی ژن های HLA از والدین به ارث می رسند، تطابق ژنتیکی سلول های این فرد با خواهر و برادرش بیشتر از سایر افراد است و در موارد بسیاری، پس از انجام آزمایش تخصصی تعیین HLA و بررسی مطابقت سلول ها، می تواند گزینه مناسبی برای درمان آن ها نیز باشد.

آزمایش HLA چه کاربردهایی دارد؟

به غیر از تطابق ژنتیکی برای پیوند، انواع دیگری از تست HLA برای تشخیص بیماری ها نیز انجام می شود. این آزمایش ها عبارتند از:

1. آزمایش HLA-B27 : برای تشخیص بیماری های:

• اسپوندیلیت آنکیلوزان (نوعی روماتیسم مزمن همراه با التهاب ستون مهره)؛

• یوئیت (التهاب بخش هایی از چشم که می تواند منجر به آب مروارید، آب سیاه و مشکلات شبکیه شود)؛

• آرتریت پسوریاتیک (نوعی بیماری خود ایمنی مزمن که در آن پوست ملتهب و پوسته پوسته می شود و با درد و تورم مفاصل همراه است).

2. آزمایش HLA-B5 : برای تشخیص بیماری بهجت (وجود التهاب بدون علت در رگ های خونی) که در آن دهان دچار زخم های عود کننده می شود. علاوه بر دهان، چشم ها، مفاصل و پوست نیز ممکن است درگیر شوند؛

3. آزمایش HLA-B7 : برای تشخیص بیماری های: 

• سارکوئیدوز (توده های کوچک و غیرطبیعی که از سلول های ایمنی بدن تشکیل شده اند)؛

• سرطان دهانه رحم (سرویکس).

4. آزمایش HLA-B8 : برای تشخیص بیماری هپاتیت اتوایمیون (التهاب کبد به دلیل حمله سیستم ایمنی به سلول های خودی که می تواند منجر به ایجاد زخم و از کار افتادن کبد شود)؛

5. آزمایش HLA-DR2 : برای تشخیص بیماری های:

• MS (نوعی بیماری خودایمنی که در آن سیستم ایمنی بدن به اعصاب مغز و نخاع حمله می کند.)؛

• سندرم گود پاسچر (نوعی بیماری خودایمنی پیشرونده که در آن سیستم ایمنی به کلیه ها و ریه حمله می کند و در صورت عدم درمان، سریعاً پیشرفت نموده و می تواند کشنده باشد)؛

6. آزمایش HLA-DR3 : برای تشخیص بیماری های:

• لوپوس اریتماتوز سیستمیک (یک بیماری خودایمنی مزمن که با تولید آنتی بادی های غیرمعمول در خون همراه است که می تواند باعث ایجاد التهاب در سراسر بدن از جمله پوست، مفاصل، قلب، ریه ها، کلیه ها و مغز شود)؛

• میاستنی گراویس (نوعی فلج ماهیچه ای که در آن سیستم ایمنی در انتقال پیام از عصب به عضله اختلال ایجاد می کند و از انقباض عضلانی جلوگیری می کند)؛ 

• سندرم گود پاسچر گرِیوز (نوعی بیماری خودایمنی است که باعث پرکاری تیروئید می شود و معمولاً همراه با بیرون زدگی چشم از حدقه همراه است).

7. آزمایش HLA-DR4 : برای تشخیص بیماری های :

• پمفیگوس (یک اختلال نادر خودایمنی پوستی است که باعث بروز تاول و زخم بر روی پوست یا غشای مخاط های بدن مثل دهان یا نواحی تناسلی فرد می شود.)؛

• روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید (نوعی بیماری خودایمنی، مزمن و سیستمیک است که در آن سلول های ایمنی به سلول های مفاصل حمله می کنند و سبب درد، التهاب و تورم مفاصل سراسر بدن از جمله مچ دست، انگشتان و زانو می شود).

8. آزمایش HLA-DR5 : تشخیص بیماری هاشیموتو (نوعی بیماری خودایمنی که در آن سلول های ایمنی به غده تیروئید حمله کرده و باعث بروز کم کاری تیروئید، کاهش سوخت‌ و ساز بدن و همچنین احساس ضعف و سستی در بسیاری از اندام های داخلی می شود؛

9. آزمایش HLA-DQ2 و HLA-DQ8 : برای تشخیص بیماری سلیاک (یک بیماری خودایمنی و وراثتی دستگاه گوارش که در اثر حساسیت به پروتئینی به نام گلوتن یا پروتئین موجود در گندم و جو ایجاد می شود و در صورتی که فرد مبتلا مواد غذایی دارای گلوتن را مصرف کند، سیستم ایمنی در بدن فعال شده و به سلول های روده حمله می کند. در صورتی که این بیماری کنترل نشود، روده به مرور زمان تخریب می شود و دیگر نمی تواند مواد مغذی از جمله، پروتئین ها و مواد معدنی، چربی و کربوهیدرات را جذب نماید و در نتیجه فرد دچار سو تغذیه می شود). 

در حالت ایده آل، آنتی ژن های HLA فرد اهدا کننده و گیرنده کاملاً با هم مطابقت دارند. اما تحقق چنین شرایطی به راحتی ممکن نخواهد بود و به عواملی مانند وضعیت بالینی و نوع پیوند بستگی دارد. برای برخی از انواع پیوند، درصد بالایی از تطابق مورد نیاز است که باید افراد اهدا کننده متعددی با انجام روش های مختلف از جمله آزمایش HLA بررسی شوند. پیوند سلول های بنیادی اغلب چالش برانگیزتر از پیوند عضو است.

برای دریافت مشاوره رایگان و کسب اطلاعات بیشتر، میتوانید سوال خود را از طریق بخش گفتگوی آنلاین و ارتباط با مشتریان در قسمت پایین صفحه (لوگوی MOMGENE) مطرح نموده و یا با شماره تلفن 42500-021 داخلی 562 تماس حاصل فرمایید.