سندرم پای بیقرار چیست و تشخیص و درمان آن چگونه است؟

سندرم پای بیقرار (RLS) وضعیتی است که طی آن معمولاً به دلیل یک احساس ناراحت کننده، میل غیرقابل کنترلی برای حرکت دادن پاها ایجاد می شود. این حرکت باعث می شود که احساس ناخوشایند ایجاد شده، به طور موقت کاهش یابد. علائم سندرم پای بیقرار (که بیماری ویلیس-اکبوم نیز نامیده می شود) معمولاً از بعد از ظهر یا ساعات عصر آغاز شده و اغلب در شب و هنگام استراحت شدیدتر می شود. همچنین زمانی که افراد برای مدت طولانی می نشینند (هنگام سفر یا تماشای فیلم) نیز ممکن است به این حالت دچار شوند. از آنجایی که این اختلال معمولا در طول شب شدت می‌یابد، بنابراین اختلالات خواب در بیماران مبتلا به این سندرم شایع است.

سندرم پای بیقرار یکی از اختلالاتی است که می تواند باعث خستگی و خواب آلودگی در طول روز شده و به شدت بر خلق و خو، تمرکز، عملکرد و روابط اجتماعی و فردی تأثیر بگذارد. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری قادر به تمرکز نیستند، حافظه ضعیفی دارند یا در انجام وظایف روزانه دچار مشکل می شوند. اگر این بیماری به مراحل متوسط تا شدید رسیده و درمان نشده باقی بماند، منجر به کاهش 20 درصدی بهره وری فرد شده و باعث افزایش افسردگی و اضطراب می شود. 

تحقیقات نشان داده که 7 تا 10 درصد از افراد به سندرم پاهای بیقرار مبتلا هستند و در میان زنان شایع تر است. این اختلال ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما معمولا شدت بیماری، در افراد مسن بیشتر است.

علائم سندرم پاهای بیقرار (بیماری ویلیس اکبوم) چیست؟

علامت اصلی سندرم پای بیقرار تمایل غیرقابل کنترل به حرکت دادن پاها است. این احساس معمولاً پس از دراز کشیدن یا نشستن برای مدت طولانی شروع می شود و با حرکت دادن پا (کشش پا، تکان دادن پاها، قدم زدن یا راه رفتن) کاهش می یابد. بیماری ویلیس اکبوم ممکن است با نشانه های رایج دیگری به نام حرکت دوره‌ای اندام در زمان خواب نیز همراه باشد که باعث می‌شود پاها در طول شب و هنگام خواب، منقبض شوند و خود به خود حرکت کنند. گاهی ممکن است علائمی مثل خارش، کشش و انقباض عضلات پا نیز در فرد مبتلا احساس شود. به دلیل شدت تنوع در علائم، گاهی افتراق این بیماری از یک اختلال نورولوژیک ناشی از آسیب به اعصاب دشوار است. اما در همه این موارد، تمایل به حرکت دادن پاها و تسکین علائم در این حالت همواره وجود دارد که می تواند در تایید تشخیص سندرم پای بیقرار موثر باشد. نوسان در شدت علائم نیز یکی دیگر از مواردی است که می تواند در افتراق این بیماری از یک اختلال نورولوژیک دیگر موثر باشد. این موضوع یکی از علائم معمول، در سندرم پای بیقرار است؛ به این معنی که علائم برای دوره های زمانی مشخصی از بین می روند و پس از مدتی دوباره عود می کنند. این حالت به خصوص زمانی که بیمار در شرایط استرسی باشد، شدیدتر می شود.

گاهی ممکن است علائم تا حدی که بیمار بتواند آن را توصیف کند، شدید نباشد. برای مثال ممکن است کشش اندکی در پاها احساس شود. علاوه بر این شدت علائم در افراد مختلف متفاوت است. در انواع شدید بیماری، علائم بیش هز دو بار در هفته بروز پیدا می کنند.

اگرچه به طور کلی شدت علائم بیماری با افزایش سن در فرد افزایش می یابد، اما افرادی که بصورت همزمان درگیر سندرم پای بیقرار و یک بیماری سیستم عصبی دیگر هستند، علائم بیماری را با سرعت و شدت بیشتری بروز می دهند. اما در صورتی که بیماری عصبی دیگری در فرد تشخیص داده نشده باشد، سرعت پیشرفت سندرم پای بیقرار بسیار آهسته تر است.

علل ایجاد سندرم پای بیقرار چیست؟

محققان بر این باورند که این عارضه ممکن است ناشی از عدم تعادل دوپامین در مغز باشد که پیام هایی را برای کنترل حرکت عضلات می فرستد. به عبارت دیگر، این اختلال ناشی از عدم تعادل در عملکرد یکی از بخش‌های مغز (عقده‌های پایه) است که حرکت را کنترل می‌کند و از دوپامین به عنوان انتقال دهنده عصبی استفاده می‌کند. هرگونه اختلال نورولوژیک در این مسیرها اغلب منجر به حرکات غیر ارادی می شود. 

 با این حال، ممکن است تغییرات ژنتیکی (جهش ها) نیز در بروز این بیماری موثر باشند. و این احتمال در افرادی که پیش از 40 سالگی به این اختلال دچار می شوند، بیشتر است. علاوه براین، شواهد نشان می دهد که سطوح پایین آهن در مغز نیز، گاهی سبب ایجاد سندرم پای بیقرار می شود.

برخی داروها نظیر داروهای ضد تهوع (مانند پروکلروپرازین یا متوکلوپرامید)، داروهای آرام بخش (مانند هالوپریدول یا مشتقات فنوتیازین)، داروهای ضد افسردگی که باعث افزایش سروتونین می شوند (مانند فلوکستین یا مقداری سرماخوردگی و سرترالین)، برخی آنتی هیستامین ها (مانند دیفن هیدرامین) و استفاده از الکل، نیکوتین و کافئین می باشند. 

علاوه بر موارد فوق، بارداری، به ویژه در سه ماهه آخر نیز میتواند عاملی جهت ایجاد سندرم پای بیقرار باشد. این علائم معمولا پس از زایمان از بین می روند.

سندرم پای بیقرار، در برخی موارد به عنوان عارضه جانبی بیماری هایی که در ادامه به انها اشاره شده است، به شمار می رود:

• اختلال سیستم عصبی محیطی (نوروپاتی محیطی) : این مشکل نتیجه آسیب به اعصاب دست و پا در اثر بیماری های مزمنی مانند دیابت و اعتیاد به الکل است و ممکن است باعث احساس بی حسی در دست ها و پاها می شود؛
• نارسایی کلیه یا دیالیز مکرر : هنگامی که کلیه ها به درستی کار نمی کنند، ذخایر آهن در خون کاهش می یابد. این موضوع ممکن است باعث ایجاد علائم مرتبط با سندرم پای بیقرار شود؛
• اختلال سیستم عصبی مرکزی (مشکلات نخاع) : بیماری های نخاعی احتمال ابتلا به علائم سندرم پای بیقرار را افزایش می دهد.

سندرم پای بیقرار چگونه تشخیص و درمان می شود؟

از آنجایی که آزمایش اختصاصی برای تشخیص سندرم پای بیقرار وجود ندارد، این بیماری با ارزیابی ها و معاینات پزشکی تشخیص داده می شود.

پنج معیار اساسی برای تشخیص بالینی این اختلال عبارتند از:

• نیاز شدید و اغلب طاقت فرسا برای حرکت دادن پاها که با احساسات غیر طبیعی، ناخوشایند یا ناراحت کننده (مثل خارش، کشش یا احساس انقباض در پاها)
• تمایل به حرکت دادن پاها هنگام استراحت یا عدم تحرک؛
• میل به حرکت دادن پاها اغلب موقت بوده و تا حدی با حرکت دادن پا از بین می رود؛
• این اختلال معمولا در عصر یا شب شروع می شود.

تشخیص پزشک، تا حد زیادی بر توصیف فرد از علائم، محرک‌ها و عوامل تسکین‌دهنده و همچنین وجود یا عدم وجود علائم در طول روز تمرکز دارد.

در برخی موارد، بررسی های مربوط به خواب مانند پلی‌سومنوگرافی (آزمایشی که امواج مغزی، ضربان قلب، تنفس و حرکات پا را در طول یک شب ثبت می‌کند) ممکن است وجود سایر علل اختلال خواب (مانند آپنه خواب) را شناسایی کند. 

سندرم پای بیقرار را می توان با مدیریت علائم آن تحت درمان قرار داد. حرکت دادن پا ممکن است روش مناسبی جهت تسکین موقت علائم باشد، اما نمی توان آن را به عنوان یک راه حل دائمی و به خصوص در موارد شدید توصیه کرد. گاهی اوقات علائم سندرم پای بیقرار را می توان با شناسایی عامل زمینه ای ایجاد کننده آن مانند نوروپاتی محیطی، دیابت یا کم خونی فقر آهن کنترل کرد.

از آنجایی که معمولا این علائم به صورت موقت مشاهده می شوند، در اغلب موارد نیازی به درمان نیست. اما اگر بیمار به نوع شدید این مشکل مبتلا شده باشد، ایجاد تغییرات ساده در شیوه زندگی و رعایت موارد زیر به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می کند:

• حمام و ماساژ پاها؛
• کمپرس سرد یا گرم؛
• بهداشت خواب (محیط خواب خنک، آرام و راحت، رعایت نظم زمانی در ساعت خواب و بیداری)؛
• ورزش منظم با شدت متوسط؛
• پرهیز از مصرف کافئین؛
• مقاومت در برابر نیاز به حرکت؛
• حرکات کششی و ماساژ ملایم در ساعات اولیه صبح.

به طور کلی، سندرم پای بیقرار اختلالی است که درمان خاصی برای آن در نظر گرفته نشده است. با این حال، درمان های موجود تا حدودی علائم را کنترل می نمایند، هر چند که بهبودی خود به خودی در برخی افراد گزارش شده است.