تخمدان پلی کیستیک چیست و علائم آن چگونه تسکین می یابد؟

تقریباً 10 درصد از زنان در سنین باروری دارای اختلال هورمونی به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS هستند. زنان مبتلا به تخمدان پلی کیستیک اغلب مقاومت به انسولین دارند؛ به این معنی که بدن آنها قادر نیست به خوبی انسولین را مورد استفاده قرار دهد و در نتیجه انسولین بیش از حد در بدن تولید می شود. افزایش تولید آندروژن ها یا هورمون های مردانه نیز از دیگر ویژگی های PCOS می باشد. این ناهنجاری های هورمونی می تواند باعث اختلالات متابولیک و تولید مثلی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک شود. تعیین تعداد دقیق زنان مبتلا به PCOS دشوار است، اما واضح است که این بیماری بسیار شایع بوده و از هر 10 نفر 1 به آن مبتلا می شود.

در بیماری تخمدان پلی کیستیک، تخمدان ها حاوی تعداد زیادی فولیکول بی ضرر هستند که اندازه آنها تا 8 میلی متر (تقریبا 0.3 اینچ) می رسد. فولیکول ها کیسه های توسعه نیافته ای هستند که به طور طبیعی تخمک ها در آن رشد می کنند. پس از بلوغ تخمک، این کیسه ها پاره شده و تخمک آزاد می شود. در سندرم تخمدان پلی کیستیک، این کیسه ها اغلب قادر به آزاد کردن تخمک نیستند، به این معنی که تخمک گذاری انجام نمی شود. 

علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

علائم و نشانه های سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل جوانی آغازمی شوند. با این حال، بیش از نیمی از زنان مبتلا به این اختلال هیچ علائم خاصی ندارند. به طور کلی علائم بیماری شامل:

• پریود نامنظم یا فقدان سیکل قاعدگی

• مشکلات باروری که در نتیجه تخمک گذاری نامنظم یا عدم تخمک گذاری اتفاق می افتد

• پر مویی بدن (هیرسوتیسم)، معمولاً روی صورت، سینه و باسن

• افزایش وزن

• نازک شدن مو و ریزش موی سر

• پوست چرب یا پر از آکنه و شوره سر

• درد لگن

PCOS همچنین موجب افزایش خطر ابتلا به مشکلاتی مانند افزایش مقاومت به انسولین یا دیابت نوع 2، افزایش فشار خون و کلسترول، افسردگی، اضطراب و سرطان آندومتر می گردد.

علل ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) چیست؟

علت دقیق PCOS ناشناخته است، اما اغلب به صورت ارثی در خانواده‌ها قابل تشخیص است که معمولا به علت میزان غیر طبیعی هورمون ها در بدن رخ می دهد. به عنوان مثال انسولین هورمونی است که سطح قند را در بدن کنترل می کند و در بیماران مبتلا به دیابت دچار اختلال است. اما بدن بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک هم در برابر عملکرد انسولین از خود مقاومت نشان می دهد. در این حالت، همانطور که پیش تر نیز گفته شد برای غلبه بر مقاومت به انسولین به سطوح بالاتری از آن نیاز است. این مساله به افزایش تولید و فعالیت هورمون هایی مانند تستوسترون کمک می کند. علاوه براین، اضافه وزن یا چاقی نیز میزان انسولین تولیدی بدن را افزایش می دهد.

درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

در حال حاضر درمان قطعی برای PCOS وجود ندارد، اما علائم تخمدان پلی کیستیک را می توان درمان نمود. داروهایی نیز برای درمان علائمی مانند رشد بیش از حد مو، پریودهای نامنظم و مشکلات باروری در دسترس هستند. اگر داروهای باروری موثر نباشند، ممکن است یک روش جراحی ساده به نام حفاری تخمدان لاپاروسکوپی (LOD) توصیه شود. در این جراحی با استفاده از گرما یا لیزر، بافت های تخمدانی تولید کننده آندروژن‌هایی مانند تستوسترون از بین می روند. با استفاده از این روش های درمانی، اکثر زنان مبتلا به PCOS می توانند باردار شوند.

علاوه براین، کاهش وزن و داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل می تواند برخی از علائم تخمدان پلی کیستیک را بهبود بخشد. تحقیقات نشان داده که عادات غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم به مدیریت PCOS کمک می کند. تمرکز بر غلات کامل، میوه ها، سبزیجات، غذاهای پروتئینی بدون چربی و شیر، پنیر یا ماست کم چرب یا بدون چربی می تواند به بیمار در مدیریت وزن و قند خون کمک کند.

یک برنامه غذایی سالم برای زنان مبتلا به PCOS شامل موارد زیر است:

• رژیم غذایی روزانه شامل چهار تا پنج وعده غذایی و میان وعده (عدم حذف وعده های غذایی) 

• مصرف انواع خوراکی های مفید از همه گروه های غذایی: میوه ها، سبزیجات، غلات، غذاهای پروتئینی و لبنیات. هنگام انتخاب منابع چربی، روی انتخاب های سالم مانند روغن زیتون و کانولا، گردو، بادام و آووکادو تمرکز شود.

• مصرف پروتئین در تمام وعده های غذایی و میان وعده ها مانند گوشت بدون چربی، ماهی، توفو، لوبیا، عدس و لبنیات کم چرب.

• نوشیدنی های سالم مانند آب، شیر کم چرب یا بدون چربی یا نوشیدنی سویا غنی شده.

علاوه بر عادات غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم نیز در کاهش و تسکین علائم تخمدان پلی کیستیک بسیار موثر است. حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی روزانه با شدت متوسط نقش مهمی در بهبود علائم دارد. همچنین، داشتن تمرینات قدرتی حداقل دو بار در هفته می تواند توده عضلانی را افزایش دهد.

چه غذاهایی باید به رژیم غذایی مبتلایان به PCOS اضافه شود؟

• سبزیجات با فیبر بالا، مانند بروکلی (غذاهای پر فیبر می توانند با کاهش سرعت هضم و کاهش اثر قند خون، به برطرف کردن اثرات مقاومت به انسولین کمک کنند)

• پروتئین بدون چربی مانند ماهی (سالمون و ساردین)، توفو، مرغ

• غذاها و ادویه های ضد التهاب مانند زردچوبه و گوجه فرنگی

• سبزیجات چلیپایی مانند کلم بروکلی، گل کلم و کلم بروکسل، کلم پیچ

• سبزیجات، از جمله کاهو برگ قرمز و آرگولا

• فلفل سبز و قرمز

• لوبیا و عدس

• انواع بادام ها و گردو

• انواع توت ها

• کدو تنبل

• اسفناج

• روغن زیتون

• میوه ها، مانند زغال اخته و توت فرنگی

غذاهایی که بیماران مبتلا به تخمدان پلی کیستیک نباید مصرف کنند

• غذاهای سرشار از کربوهیدرات های تصفیه شده مانند نان سفید و کلوچه، شیرینی های صبحانه و دسرهای شیرین

• تنقلات و نوشیدنی های شیرین

• غذاهای التهابی، مانند گوشت های فرآوری شده و قرمز

• نودل های پاستا که سمولینا، آرد دوروم یا آرد گندم دوروم را به عنوان اولین ماده تشکیل می دهند دارای کربوهیدرات زیاد و فیبر کم هستند. پاستا تهیه شده از آرد لوبیا یا عدس به جای آرد گندم یک جایگزین مغذی است.

• نوشیدنی هایی مانند نوشابه و آبمیوه و همچنین غذاهای التهاب زا مانند سیب زمینی سرخ کرده، مارگارین و گوشت قرمز یا فرآوری شده

با این حال، قبل از حذف این غذاها از رژیم غذایی خود، بهتر است با یک پزشک مشورت کنید. پزشک متخصص می تواند یک برنامه غذایی اختصاصی برای شما و براساس نیازهای فردی شما تنظیم کند. علاوه براین، اگر بعد از تغییرات رژیم غذایی و فعالیت بدنی علائم شما ادامه پیدا کرد، با پزشک مشورت کنید. پزشک می تواند برای شناسایی علت و تشخیص اقدامات بعدی به شما کمک کند.